Tag Archives: Geskiedenis

Die Waarheid oor Apartheid.

In Oktober 2025 is ‘n reeks voordragte deur die Willem Petzer-groep op YOUTube geplaas onder die titel, WAARHEID OOR APARTHEID.

Kom ons kyk na 10 Okt se plasing – 1948: Die Apartheid wat geïmplementeer is, is nie die Apartheid wat die mense voor gestem het nie.

In die beskrywing staan:

“Die mense wat in 1948 vir die NP gestem het, wou nie net rasseskeiding hê nie. Hulle wou selfbeskikking hê: hul eie republiek, ‘n gedesentraliseerde Volkstaat met hul eie toekoms. Maar hulle het gesentraliseerde gemengde stede gekry, met slegs aparte woonbuurte. “

Die woorde “gesentraliseerd” en “gedesentraliseerd” word deesdae dikwels gebruik deur ‘waarheids’-ridders soos Ernst Roets, Carl Boshoff, en ja, Adi Schlebush (skrywer van Petzer se Reeks oor Prof. Stoker en ook lid van die Petzer- ‘navorsingspan’).

Wat word bedoel met ge(de)sentraliseerd?

In die voordrag kry ons bietjie nader insig in wat hulle bedoel daarmee.

Gedesentraliseerd = “die ou Republikeinse ideaal” van ‘n “groter aaneenlopende volkstaat met eie politieke selfbeskikking”, “groot streke wat slegs vir die Afrikaner of die Boer” is, “groter aaneenlopende gebiede met eie plaaslike soewereiniteit”.

Gesentraliseerd = ‘n “apartheidstaat, wat verskillende besture het”, wat “al minder en minder soos ‘n landstreek met verskillende volkstate en stamgebiede begin lyk en al meer en meer soos ‘n multi-kulturele maar gesegregeerde eenheidstaat”; “…mikro-klein afbakeninkies in gemengde steden en dorpe… waar swart en wit eintlik langs mekaar gebly het en net met ‘n pad van mekaar geskei is”; ‘n “Eenheidstaat” waar persone van verskillende rasse nie mag ondertrou nie (“is dit werklik nodig?”, word gevra); ‘n “stedelike Apartheid waar almal eintlik saam in ‘n stad bly maar net in verskillende areas…”; “versplinterde woonbuurte of woonblokke of beskermde sones”. “…apartheids-integrasie met gepaardgaande sosiale integrasie”; waar die Afrikaner die ander Suid-Afrikaners wil “domineer”.

Verskillende Apartheidsbeleide

Hierdie “apartheidstaat” het, volgens Petzer se voordrag, tot stand gekom in Malan en Strijdom se tyd, en staan teenoor die Republikeinse ideaal soos verpersoonlik in die ou Boere-republieke.

Daar word beweer dat hierdie twee Afrikaner-leiers stelselmatig afgewyk het van “die selfbeskikkingsideaal”, en dat dr. Verwoerd in werklikheid die Apartheid van Malan en Strijdom wou beeindig, en “terugbeweeg na die selfbeskikkingsideaal”.

Om hierdie stelling te regverdig, word ‘n ernstige skommeling in die tydsverloop van die geskiedenis gemaak. Die ‘historiese tydstaat’ wat, volgens Petzer, juis so belangrik is om die waarheid te bevestig, word dan in hierdie voordrag ernstig aangetas.

Geskiedenis-volgorde verander

Die volgorde word deur die Petzer span verander.

En die gebeure in die geskiedenis netjies omgekeer.

Die vraag is waarom Petzer se navorsingspan dan so misvat? So moeilik is dit tog nie om feite op te soek nie?

Wat was dan die Nasionale Party se Beleid van 1966?

Dit wat in die voordrag beweer word oor Malan en Strijdom is in werklikheid van toepassing op Vorster. Dit is maklik om die beleidsgeskiedenis van die Nasionale Regering van voor 1948 af, tot en met 1966, te gaan opsoek.

Die Nasionale Party het in Januarie 1966 ‘n Brosjure uitgegee met die naam Vrugte van die Nasionale Bewind.

Wat was die Nasionale regering se beleid na 1948? Ons haal aan:

Strijdom, Malan Verwoerd – een van sin en strewe(Bladsy 3):

“Die nasionale party is trots op sy eerste ministers wat hy sedert 1948 aan Suid-Afrika gegee het. Hul onkreukbaarheid, hul liefde vir volk en vaderland en hul toegewyde en voortreflike dienste aan Suid-Afrika sal altyd uittroon as besondere hoogtepunte in die geskiedenis van die land.

Eers was dit dr. D.F. Malan wat die bewind in 1948 van genl. J.C. Smuts oorgeneem het… …dr Malan het nie geweifel nie… Dit bewys die volk se vertroue in die Nasionale Party.

Dr Malan het die tuig op 30 Nov. 1954 neergelê en is opgevolg deur adv. JG Strijdom wat op 24 Aug. 1958 oorlede is. In die vier jaar het hy veral die stryd oor kleurlingstemreg tot oplossing gevoer, terwyl hy die republikeinse ideaal sterk op die voorgrond gehou en daarmee die Party tot groter hoogtes gevoer het.

‘n Toespraak deur dr DF Malan by Winburg in 1937 is hier te lese wat duidelik Malan se volksgerigdheid en spesifiek sy geloof in God aandui. Die geskiedenis van JG Strijdom word ook hier in die artikel in kort behandel wat bogenoemde stellings deur die nasionale party van 1966 onderstreep.

Op 3 September 1958 is dr. H.F. Verwoerd as sesde Eerste Minister van Suid-Afrika aangewys en sommer van die staanspoor af het hy hom geopenbaar as kragtige leier wat die Party tot groot hoogtes sou voer. Dit het hy gedoen, nie alleen deur die Party nie maar ook die volk as geheel tot ‘n groter eenheid saam te smee.”

Die twee paaie (Bladsy 4):

“In 1959 het dr Verwoerd… in die Volksraad… met oortuiging daarop gewys dat daar in Suid-Afrika net een keuse is nl. ‘n keuse tussen

OF die blanke sy eie gebied te gee en die Bantoe syne,

OF om almal deurmekaar een vaderland te gee wat die Bantoe uiteindelik sal regeer.

(Lees dit weer! – Red)

Langs hierdie weg, aparte gebiede, wil die Nasionale Party die toekoms van die Witman in Suid-Afrika beveilig.”

Billikheid en selfbeskikking vir Bantoe (Bladsy 27):

“Die Nasionale regering, as voog van die Bantoe binne die Republiek, maak ‘n intensiewe studie van hierdie belangrike saak en glo die oplossing lê in ‘n beleid van billikheid en regverdigheid teenoor beide Blank en Bantoe.

Daarvolgens word die Bantoestuislande ontwikkel om GROTER SKEIDING teweeg te bring en binne die blanke gebiede word beter beheer oor die beweging en verblyf van die Bantoe toegepas. … Hierdie beleid word gevolg ook om groter veiligheid vir die Blanke te skep en die HEERSKAPPY vir hom in sy eie gebied te verseker. (aka selfbeskikking – CV)

Die Nasionale Party staan nog altyd getrou by sy verkiesingsmanifes wat in 1947 uitgegee is en waarin gesê is:

“Die Party staan vir die handhawing en beskerming van die blanke bevolking van Suid-Afrika as ‘n suiwer blanke ras, die handhawing en beskerming van die inheemse rassegroepe as APARTE volksgemeenskappe met moontlikhede om IN EIE gebiede te ontwikkel tot SELFVERSORGENDE volkseenhede en die aankweking van nasionale trots, selfrespek en wedersydse agting by die verskillende rasse van die land.”

Aardrykskundige skeiding (Bladsy 28):

“Tweedens word aardrykskundige skeiding toegepas. Blankes het grondbesitreg in die blanke gebiede. Die Bantoe het dit weer in hul tuislande, WAARHEEN HULLE aangemoedig word om te GAAN teneinde in hul volkseie opgeneem te word.

Derdens word maatskaplike apartheid deurgevoer. Dit geld terreine soos werkafbakening in die arbeidsveld, universitêre onderwys, aparte woongebiede, VERWYDERING van swartkolle in blanke gebiede EN witkolle in Bantoegebiede.”

Terugvloei van Bantoe na eie gebiede (Bladsy 29):

“Fisiese ontwikkeling in die tuislande word op omvattende skaal behartig, ten einde groter drakrag aan die gebiede te gee. Dit word gedoen om al meer Bantoe in hul land van ‘n heenkome te verseker en om so ‘n TERUGVLOEI te bewerkstellig van Bantoe wat in die blanke gebiede ‘n lewensbestaan gaan soek het. Die vyfjaarplan… maak voorsiening vir dorpstigting, besproeiing, bosbou, grondbewaring, graan- en veselverbouing en die hou van veevendusies.

…Die Bantoe kan in die dorpe huise huur of koop en so grondbesitters in sy tuislanddorpe word.”

Konsolidasie (Bladsy 54):

Dit is beleid dat swartkolle binne blanke gebiede uitgekoop word, teneinde die blanke gebiede te konsolideer. Vir hierdie doel is gronde ter waarde van R2,628,000 oor die laaste vyf jaar uitgekoop.

Gesonde Rassebeleid.

Na ‘n paar baie insiggewende paragrawe onder die hofies Ekonomiese ontwikkeling, Grensnywerhede, Bantoevestiging, Vreemde Bantoe, Agterbuurtes en plakkerskampe, Noodleniging en Belasting, sluit die hoofstuk af met die volgende opsomming:

“Die grondslag van die beleid is vreedsame naasbestaan tot voordeel en veiligheid vir al die verskillende rasse, die Blanke nie die minste nie.” (bl. 31)

Dit is dus duidelik dat, terwyl groepsgebiede ingestel is, “om die ongewenste deurmekaarboerdery van verskillende rasse aan bande te lê” (bl. 84), die uiteindelike ideaal was:

“opheffing – nie onderdrukking nie… rasse-vrede… tot voordeel van blank en nie-blank.” (bl. 68).

Verdere Beweringe

Petzer (se teks-skrywer) beweer:

Die jaloesie, konflik en ongelukkigheid wat swartes en anderskleuriges in opstand gebring het, was die direkte gevolg van omstandighede, geskep deur die apartheidsbeleid van die “liberale” Afrikanerleiers, Malan en Strijdom.

Nee, dit was nie. Die konflik het nie so “geword” van verkeerde beleid nie. Dit is teweeggebring – met baie moeite, geld en harde werk deur kommunistiese agente agter die skerms.

Malan en Strijdom se beleid was nie liberaal nie. Inteendeel, dit was die aanvang van Verwoerd se beleid. Geen verskil, alleen voortbouing. Hulle het in dieselfde voetspore is gevolg.

Wie se voetspore?

As dr. Verwoerd wou, kon hy ook op die Parlementstrappies verklaar het, dat hy in die voetspore van Malan en Strijdom sal volg. Hy sou nie gejok het nie, want hy het.

En Malan en Strijdom kon dieselfde verklaar het van Presidente Kruger en Steyn. Want dit was die voetspore waarin hulle gevolg het, so goed hulle kon. Die herstel van die Boere-Republieke was die doel en ideaal van al hierdie manne.

Baie dinge sou egter verander moes word, voor daardie ideaal bereik kon word. Want omstandighede het ondertussen verander.

Daar moes rekening gehou word met die erfenis van ‘n Brits-afgedwingde parlementêre stelsel. Daaraan sou verander moes word, stadig en deeglik, alvorens die Republiek sy ideale gestalte verkry. Hierdie proses is begin toe die NP aan bewind gekom het, en stelselmatig voortgesit, tot en met dr. Verwoerd se dood.

Onkunde of moedswilligheid?

Hiervan word niks genoem in die voordrag nie. Waarom nie? Waarom word hierdie werklikhede deur Petzer (se teks-skrywer) geïgnoreer?

Waar kom hy daaraan om Vorster se skande op Malan en Strijdom te probeer afsmeer?

Alles wat hy aan Malan en Strijdom toedig, is dit wat in werklikheid deur Vorster gedoen is, lank ná Malan en Strijdom van die toneel af is, en nádat Dr’s Verwoerd en Albert Hertzog en mnr. Jaap Marais uit die weg geruim is.

Dr Verwoerd se Hoek-verslag, die verslag wat op die dag van sy dood in die Volksraad behandel sou word, sou die Geldmag se sabotasie-skandes ontbloot het en stopgesit het.

Ons weet vandag dat die Hoek-verslag deur Vorster en sy veiligheidspolisie weggesluit is, omdat dit die Geldmag veel skade sou berokken. Daar het die Geldmag egter nie gestop nie. Die Republikeinse strewe moes be-eindig en omgekeer word.

Uit die geskiedenis is dit duidelik.

Die Geldmag het sukses behaal.

Alles is goed vooruit beplan en uitgevoer: die moord op dr Verwoerd, die aanstelling van John Vorster, die kaping van die Nasionale Regering, die subtiele vergiftiging van die volksgemoed teen Albert Hertzog en Jaap Marais, die kaping van die Apartheidsbeleid, en die verarming van die volk en verryking van die vyand tot op die punt waar ons mense die hande in die lug gegooi het en “Apartheid” verwens het, want “dit werk nie”.

Dit was HIERDIE sogenaamde “Apartheid” waarvoor “die mense” NIE in 1948 gestem het nie. Vorster se gekaapte kwasi-“Apartheid”. Vorster se “een Maori”-beleids-verraad.

Watter Apartheid is WEL voor gestem?

Waarvoor “die mense” WEL gestem het, was dit wat Malan en Strijdom toegepas en uitgebou. Malan en Strijdom HET uit en uit die Republikeinse strewe gevolg en uitgebou, Strijdom nog meer as Malan, en Verwoerd het dit vasgelê, soos duidelik blyk uit die Nasionale Party se boekie, soos hierbo aangehaal.

Dit wat Petzer se teks-skrywer beskryf was ALLERMINS Malan en Strijdom se beleid.

Wat hy beskryf is Vorster se verdraaide, verwronge gekaapte ‘apartheid’. En hierdie kaping het nie vóór dr Verwoerd plaasgevind nie, maar ná dr Verwoerd.

Op die trappies.

Vorster het ewe heilig op die Parlement-trappies gestaan en verklaar dat hy in dr Verwoerd se spore gaan volg. Daarna het hy ook gesê: “Toets my aan my dade.” Hy is getoets en hy het die toets jammerlik gedop.

As John Vorster nie so effektief deur die Geldmag gestoot en gesteun was nie, sou hy nooit eers premier geword het nie. Dan sou dr. Albert Hertzog hom opgevolg het (soos deur meningsopnames aangetoon is) en sou Jaap Marais hom help sorg het dat Verwoerd se beleid van afsonderlike ontwikkeling (en dus selfbeskikking) suksesvol deurgevoer sou word.

Gewete verkoop, gewete versuip.

Die geskiedenis toon aan hoedat Jaap Marais lateraan baie amper daarin geslaag het om die Verraads-Regering om te keer – terug na ‘n Nasionale Regering. Weereens het die Geldmag ingetree – en die KP (Konserwatiewe party) het sy verlammende verdelings-rol gespeel.

Vorster het eendag verklaar – “Jy kan nie teen die Geldmag op nie”. Hy is omgekoop en het later sy gewete in drank probeer versuip. Daar is ‘n hele paar “Afrikaner-leiers” wat mens aan kan dink wat daardie selfde pad geloop het. Want dit is die voorland vir elkeen wat nog bietjie selfrespek oor het nadat hulle bruikbaarheid verslaan het. Bittere selfverwyt.

As die Petzer-groep nie oppas nie, sal hulle hulself eendag in dieselfde posisie bevind.

Die waarheid oor Apartheid?

Hierdie reeks Petzer-voordragte bevat NIE die volle waarheid oor Apartheid nie. Die “historiese tydstaat” (alias Petzer) is verander, en feite is verdraai en weggelaat. So kyk ons nou met wantroue na ELKE stuk in hierdie reeks.

Die waarheid oor Apartheid is dat dr. Verwoerd NIE gestaan het vir ‘n volkstaat nie. Nie een van die ware Nasionale Afrikanerleiers het gestaan vir ‘n volkstaatjie nie. Hul almal het SAAM gewerk vir die verkryging van ‘n Volks-Republiek, ten volle selfbeskikkend. Die HELE land vir die blanke Afrikaner, of niks!

Waar staan Petzer en span?

Die Petzer-span vra ons geldelike hulp om ‘die volk se hart te verander’. Maar dan maak hulle volksleiers soos Malan en Strijdom verdag en so in wese, ook Verwoerd, Hertzog en Jaap Marais.

Hulle impliseer dat dr. Verwoerd ‘n ander ideaal gehad het as Malan en Strijdom, en dat hy ‘n VOLKSTAAT wou skep.

Dit is nie waar nie. Die volkstaatgedagte kom NIE van Pres. Kruger en Steyn se Republieke nie, en ook nie van dr Verwoerd nie.

So waarom wil hulle die volkstaatgedagte bevorder?

Luister mooi.

Volkstaatgedagte se doelwit

Die Afrikanervolk is ‘n reuse struikelblok vir die magnate wat Suid-Afrika se rykdom soek. Daarom moet ons WEG, uit Suid-Afrika. Die plan is: Vermoor, verbaster of verskuif die Afrikanervolk – oorsee, of na ‘n volkstaat-reservaat.

Dis nou waar die mooi dorpie ORANIA inkom. En dis waar ons weer al meer hoor van die 1994-onderhandelings-ooreenkoms, by name AFRIKANER AKKOORD oftewel RESOLUSIE 235. Daarvolgens moet die volk SKUIF – na ‘n reservaat.

Ons is deur Vorster, PW, FW en al hul vriende uitverkoop, maar die verkoop-transaksie se laaste deel is NOU besig om te gebeur. (Baie mooi verduidelik in hierdie reeks artikels)

‘n Volk wat nie sy geskiedenis-feite ken nie, se hart kan maklik verander word deur “waarheid”-ridders. Dan begin so ‘n volk sommer glo hy moet ‘TREK’ na ‘n valse ‘vryheid’ en ‘n valse ‘selfbeskikking’.

So word sy grond finaal onder hom uitverkoop, MET sy mede-werking.

Moet ons ‘TREK’?

Nee. Ons moenie. Ons mag nie. Ons KAN nie. Want dit gaan om veel meer as net ons self.

Dr Verwoerd het gesê:

“Daarom, al kan ons nie meer trek nie, sê ons net soos die Voortrekker van ouds, “Ons kan nog stry.” En ons sal veg, al sou ons moet ondergaan, maar ons sal vegtend bly vir die voortbestaan van die blanke aan die suidpunt van Afrika…

Ons kan nie anders nie.

Ons staan soos ‘n Luther met die Hervorming, met die rug teen die muur. Ons veg nie om geld of goed nie. Ons veg om die lewe van ons volk.

Maar… nie net vir ons volk nie …ons veg vir die voortbestaan van die blanke beskawing. Die blanke is aan die suidpunt van Afrika ‘n voorpos vir die blanke beskawing.”

(Bloedrivier, 1958.)

Vegkop en die Strafkommando teen Msilikaats

Soos onthou deur AH Potgieter, junior, die derde seun uit sy vader se eerste huwelik. Hy is gebore op 15 Okt. 1830, en het hierdie verklaring in Feb.-Maart 1912 afgelê.

Terwyl die trekkerleier, Andries Potgieter, met ‘n ekspidisie weg van sy laer was op soek na Louis Trichardt en lang Hans van Rensburg, is sy laer deur die Matabeles aangeval. Die laer het toe besluit om te versit, weg van hul staanplek langs die Vaalrivier, en terug na Vegkop.

___

Solang as ons trek nog by die Vaalrivier was kom Stephanus Erasmus met ‘n komissie daar aan, om die land te besien. Hulle is die Vaalrivier deur, en toe ‘n ent van ons langs die rivier af getrek… Toe vader van Trichardt terugkom vind hy ons staanplek aan die Vaalrivier verlate, en net die lyke van die swartes nog daar. Hy het toe al op ons wa-spore gekom tot by Vegkop. Dit was ‘n grote blydskap toe hy daar kom, want almal het gedink dat hy en sy maats deur Silkaats vermoor was.

Silkaats het intussentyd ‘n tweede kommando naturelle uitgestuur om ons laer te kom aanval. Die swartes het eers op Erasmus se laer afgekom. Erasmus het dié môre vroeg te perd uitgegaan om te gaan skiet, langs die Vaalriver af. Toe hy die middag by sy laer terugkom, was dit al deur die swartes ingeneem, en al sy mense vermoor; maar die swartes was nog in die laer.

Erasmus het van ons laer hoër op langs die rivier geweet. Hy het toe ‘n wye draai om die swartes gery, om ook te kom waarsku, maar toe hy by ons staanplek kom, was ons al weg. Hy het ons toe al op onse wa-spore agternagesit, en eers by Vegkop het hy ons ingehaal.

Die Liebenbergs se trek was toe nog by wat nou Liebenbergsvlei is. Erasmus het hulle gewaarsku dat die swartes aan’t kom was, maar hulle wou dit nie glo nie, en het daar gebly. Erasmus is toe van hulle af weg om ons te kom waarsku. Van die Liebenbergs het hy gehoor dat ons by Vegkop was.

Toe Erasmus by ons kom het hy net sy perd, klere aan sy lyf, bandelier en geweer; al sy ander goed het in die slag gebly by sy laer.

Toe hy ons sy sware tyding vertel het, het vader dadelik sy jonger broer, Nicolaas, en sy swaer Piet Botha, gestuur om die Liebenbergs te gaan sê hul moet padgee, en ook na Vegkop toe kom. Maar toe hulle daar kom was die Liebenbergs al vermoor. Nicolaas Potgieter en Piet Botha het laat in die nag weer by ons teruggekom.

Die Voorbereiding

Toe Erasmus ons sy tyding bring, het almal dadelik aan die werk gegaan om onslaer so sterk as moontlik te maak. Doringbome word afgeskap en aangesleep, die bome word aan mekaar vasgebind en onder die waens ingesleep en deurmekaar gevleg, en toe met kettings vasgewoel, sodat dit onmoontlik vir die swartes sou wees om dit uit te sleep of af te kap met hul asgaaie.

Toe die laer so sterk was as wat ons dit kon maak, moes daar koeëls gegiet word. Elkeen het geweet dat daar geen tyd sou wees om die kruit en koeëls behoorlik met die laaistok vas te stamp nie, en daarom word die koeëls ‘n weinig kleiner gegiet as wat hul werklik moes wees, sodat hul vanself die loop kon inval, tot op die kruit.

Iedere koeël was toe weer byna deurgesaag in die vorm van ‘n kruis, elke koeël kry daardeur vier punte, wat weer aanmekaar gedruk word. As daar nou geskiet word, dan spat so ‘n gesaagde koeël in vier dele. Die vroue het sakkies gemaak. In elke sakkie was daar van 10 tot 12 lopers. Die sakkies was ook so dat hul die loop kon inval sonder dat ‘n laaistok nodig was om hul af te druk.

In die middel van die laer was vier waens getrek in die vorm van ‘n vierkant. Dit was aan die kante en bo-op bedek met velle, en moes dien as beskerming vir die vroue en kinders.

Die spanning bou op.

Die volgende môre, toe dit begin lig word, is my vader met die mans die laer uit om die swartes tegemoet te ry. Voor die geveg aanvang neem, het my vader met sy tolk vooruitgery na die swartes toe, om te probeer hul te beweeg om om te draai.

Toe vader en sy tolk na genoeg kom, het die swartes op hul afgestorm en asgaaie op hul afgegooi. Toe vader nou eindelik insien dat dit onmoontlik sou wees om die saak op ‘n vredeliewende wyse te skik, het hy teruggejaag na sy mense.

Die swartes het hulle gevolg. Toe vader by sy mense kom, gee hy bevel om te skiet. Die swartes was al digby. Daar was geen tyd om posisie in te neem nie, elke man het sy geweer afgevuur, op sy perd gespring en dan weer voortgejaag. In die jaag moes hulle laai, dan weer halt, afspring en skiet; dan maar weer op die perd spring, jaag, laai, weer afspring en skiet.

Die swartes het maar altyd digby gebly. Op hierdie manier het die geveg voortgeduur tot hul naby die laer was. Toe gee vader bevel dat hul laer-toe moet jaag, sodat hulle die poort of ingang toe kon maak, die gewere skoonmaak, elke man sy bandelier en kruithoring aan kon kry en posisie inneem vóór die swartes by die laer kom.

Iedere man moes ‘n paar bakke of skottels by hom neem, om sy kruit, koeëls en lopers in te hou. In die geveg was daar geen tyd om ordentlik te laai nie. Elkeen moes maar ‘n handvol kruit neem, dit in die loop van die geweer laat val, en dan die koeël of lopers bo-op, en afvuur.

Die swartes het tot by ‘n spruit naby die laer gekom, daar het hulle gaan rus. Dit was omtrent twaalf uur toe ons mense die laer ingejaag het. Drie mans het die veld ingejaag in plaas van na die laer. Hulle het ons, en hul vroue en families daar in die steek gelaat.

Dit was ‘n benoude uurtjie vir ons, solank as die swartes daar by die spruit rus. My oom, Koos Potgieter, kon dit nie meer uithou nie. Hy sê toe aan my vader: “As die swartes moet kom, laat hul dan kom. Ek sal uitgaan en hul aanlok. As ek moet dood dan moet ek maar; dié wag kan ek nie langer uithou nie.”

Die Slag vind plaas.

My vader wou hom nie uit laat gaan nie, maar stap na sy wa, neem sy sweep-stok, bind daar ‘n rooi lap aan en swaai dit na die swartes toe. Die Matabeles neem die uitdaging aan, en begin aan te kom in twee horings. Toe die twee horings om ons laer was, sluit hulle aaneen, en storm toe met ‘n wilde geskreeu op die laer af.

Vader het beveel dat niemand moes skiet voordat sy eie skoot val nie. Toe die swartes omtrent 30 tree van die laer was, vuur vader; en toe was daar ‘n vreeslike geskiet, gefluit, gehuil en geskreeu. Die asgaaie was soos ‘n dikke swerm sprinkane in en oor die laer. Die swartes ruk en pluk aan die takke.

Ons mense verweer hul dapper, en eindelik moes die swartes terugtrek, met agterlating van enige honderde dooies. Hulle het net ver genoeg teruggetrek om buite die bereik van die ou Sannas te kom.

Vader het toe agt van die flukste en ratste manne uitgesoek, en met hulle stap hy die hek uit na die swartes toe, terwyl die ander mans posisie moes inneem op die waens en kiste. Toe vader met sy agt man na genoeg aan die swartes was, begin hul om te skiet. Die swartes storm op hulle af, vader en sy agt man vlug die laer in, en die ander mans moes dan die swartes terugskiet.

Dit het verskeie male gebeur, toe die mense merk dat sommige van die lyke, wat daar om die laer lê, sweet en ander nie. Met die in en uitgaan van vader en sy agt man, het die swartes ook ‘n ander plan bedink. Dit was: as hulle op die laer afstorm, moes ‘n klomp bly lê asof hulle geskiet was, om dan by die volgende keer, saam die laer te kan instorm. En dit was hulle wat in die warm son gelê en sweet het.

Van daar af was dit die gebruik by enige aanval om eers die wat lê en sweet, dood te skiet. Op dié manier het die geveg voortgeduur tot laat die aand, toe die swartes die vlug neem. Al ons vee het hulle bymekaar gemaak en meegeneem.

Na die Slag.

My twee ooms, Nicolaas Potgieter en Piet Botha is daar in die geveg gedood, en drie ander is gewond, een was ‘n Bekker, met ‘n asgaai in die kuit, een was Van Staden met ‘n asgaai deur sy mond, en die derde was ‘n vrou met ‘n asgaai in haar hoof. Na die geveg moes ons kinders en die volk help om die swartes weg te sleep. Daar was 36 of 37 man in die laer.

Vader het aan die sendeling Archbell, tyding gestuur van ons toestand. En hy het toe van die Koranna’s se beeste gekry en na ons toe gestuur. Daarmee het ons toe terug na Masoes se berg getrek.

Die strafekspedisie.

Toe ons by Masoes gekom het, het ons daar ‘n lang tyd versuim. My vader het sy broer, Koos, na die Kolonie gestuur om ons toestand aan die familie en vriende daar bekend te maak. Toe dit hulle bekend word, het daar dadelik 250 of 350 man na ons toe gekom. Daar is toe dadelik ‘n kommando van naby die 400 man onder bevel van my vader, gevorm om Silkaats te gaan straf.

Silkaats se hoofstad was toe in wat nou die Marico distrik is, en by die berg wat later bekend geword het as Ensil- of Enslins-berg.

‘n Kunstenaars voorstelling van Silkaats se stat.

Die laer kon nie oral met die kommando saam trek nie, omdat hulle te onbekend was met die wêreld en dit ook maar taamlik bergagtig was. Daar word toe besluit om die laer te trek n hele ent vanwaar Silkaats se krale was, en alleen met die perdekommando voort te gaan.

Nog vóór die kommando van Masoes af vertrek het, het ‘n swart-Kaptein Majebie om beskerming kom vra en as beloning vir die beskerming het hy onderneem om die kommando te lei teen Silkaats. Majebie het vroeër in die Transvaal gewoon, maar moes vir Silkaats vlug, en het hy met sy volgelinge in die Vrystaat kom woon.

‘n Aantal van Majebie se volgelinge het agtergebly waar die laer getrek was, om as bediendes behulpsaam te weesl terwyl ander met die perde-kommando meegegaan het as padwysers en bediendes.

Die perde-kommando het toe soveel kos en ammunisie meegeneem as wat hulle kon, en het vortgetrek na Marico, en daar het hulle drie dae met Silkaats geveg, voor die oorwinning behaal is. Die laer was te ver weg van die gevegsterrein vir die burgers om saans daarheen terug te kom.

In die môre begin die geveg, en dan veg hulle die hele dag deur tot dit begin laat word; dan eem die kommando al die vee wat hulle die dag buitgemaak het en trek daarmee weg, so ver as wat hulle kan kom. Dan moet die vee maar so onbewaak gelaat word, terwyl die kommando verder trek om tussen die swart-statte uit te kom, sodat hulle nie in die nag deur die swartes omsingel word nie.

Die nag kom die swartes en neem die beeste weg. Die volgende dag neem die kommando die vee spore tot hulle weer by die swartes kom, dan begin die geveg weer en duur voort tot dit laat word. Dan word die geskiedenis van die vorige aand weer herhaal. Na die geveg van die derde dag, het die swartes nnie weer die gebuite vee kom haal nie, maar het hulle op die vlug geslaan.

Die burgers en hul perde, was al só afgemat, hul kos was ook al gedaan en hul ammunisie byna ook, dat dit onmoontlik was om die swartes agterna te sit. Daar word toe besluit om a die laer terug te gaan, en vandaar na die staanplek by Masoes.

Daar gekom moes al die buit-vee uitgedeel word. Die vriende en familie wat van die Kolonie af gekom het, het geweier om iets te neem, maar het aan my vader gesê: Deel ons gedeelte uit onder die geruïneerde mense.

Die sendeling Lindley was werksaam onder Silkaats se swartes, maar na die gevegte het hy besluit om met die kommando saam te gaan. Hy was bang dat die swartes hom sal vermoor. Ek meen dat hy later na Natal gegaan het.

Aangesien ons nog al die tyd sonder grond was, word besluit om met ‘n gedeelte van die buit ‘n stuk grond te ruil. ‘n Gedeelte tussen die Modder- en Rietriviere word toe geruil van die swart-Kaptein Sikonjela. Daar het ons toe iets meer as twee jaar gewoon.

Majebie het ‘n stuk grond gekry langs die Skoonspruit, westelike Transvaal, en het met sy volgelinge daar gaan woon.

………………….

Bron: Voortrekkermense III; Gustav S. Preller; 1922

“Lang” Willem Prinsloo se Rykdom

Soos vertel deur mnr. Servaas le Roux in sy boek (titel onderaan hierdie stuk).

______________

Sommige word ryk gebore; sommige verkry rykdom; sommige word rykdom toegewerp. Willem Prinsloo was beslis in die derde kategorie. Na ‘n leeftyd van sukkel, waarin gebrek hom nou nie juis gepla het nie, maar ontbering sy skaduwee was, toe hy byna sewentig was, het hy een môre wakker geword en uitgevind dat die wêreld se rykste goudskat onder sy voete verborge lê.

Goudmyne, opspringende dorpe, al die tierlantyntjies van die “beskaafde” stadslewe was vir “Lang” Willem afstootlik. Hy het ‘n derde van sy plaas verkoop vir wat vir hom ‘n onmeetlike fortuin was, en getrek na ‘n minder bewoonde wêreld. Daar het hy ‘n ander plaas bekom, waar hy tog seker toegelaat sou word om sy dae in vrede te slyt sonder om sy buurman se skoorsteenrook te kan sien.

Nadat die geluk hom egter eenmaal toegelag het, kon hy nie so maklik daaraan ontsnap nie. Die hele Afrika was een stukkie woeste aarde, waardevoller as enige ander stuk ter wêreld, en daar het Lang Willem hom neergelaat op soek na eensaamheid en eenvoud. Ná goud kom diamante. Sy nuwe plaas was die ontstaanplek van die beroemde Premier-diamantmyn, houer van die beroemde Cullinan-diamant, onder die grootste ter wêreld, en die skatkamer waaruit ongemete rykdomme sou voortkom.

Hy is in 1818 in die Kaapkolonie gebore en was as agtienjarige seun onder die eerste emigrante wat hulle anderkant die Vaal gevestig het. Ek het ook verneem dat hy in Hendrik Potgieter se kommando was wat die Matabeles uit Transvaal gedryf het. ‘n Goeie aantal jare was hy olifantjagter, met matige sukses. In 1851 was hy lid van die eerste geselskap Boere wat die Ngami-meer besoek het. Ander in die geselskap was Martinus Swartz, Jan Viljoen en Petrus Jacobs.

Die enigste avontuur in sy jagtersloopbaan wat enigsins buite die alledaagse is, was sy geveg met ‘n gewonde buffel. Hy het die dier gekwes, die buffel het hom gestorm en Lang Willem het hom beetgepak. Ontsaglik sterk soos hy was, kon hy teen ‘n buffel nie veel uitrig nie, en hy is agteruit gedruk teen ‘n boomstam. Gelukkig was dit ‘n dik stam en die punte van ‘n paar gebreekte takke het só uitgesteek dat hy tussen hulle teen die stam kon leun op so ‘n manier dat die buffel hom nie mooi kon bykom nie.

Na ‘n ruk het die buffel teruggetrek toe hy al te veel bloed uit sy wond verloor het, en kort daarna het hy neergesak. Maande daarna het Prinsloo gely aan die inwendige beserings. Drie of vier maande lank kon hy net op krukke beweeg.

Nadat hy ‘n ruk in Transvaal was, het Willem hom op die Hoëveld van die Witwatersrand gevestig op ‘n plaas in die gebeid Oos-Rand. Die naam van die plaas was, as ek reg onthou “Geduld”. In heirdie tyd was sy lewe maar net soos dié van die ander Boere van die omgewing. Hoewel hulle onbesorgd kon lewe, het hulle geen rykdom hoegenaamd gehad nie.

Ek het die Prinsloos 40 jaar gelede goed geken en onthou hoe hulle my vertel het dat op die jaarlikse trek van die Hoëveld na die Laeveld die meisies die skape aangejaag het; die jong mans, natuurlik ook op perde, het die beeste versorg. Dit was hul omstandighede toe die eienaardige wisseling in hul lewe gekom het.

In 1885 en 1886 het skielik geblyk dat die Rand een van die grootste goudvelde ter wêreld is. ‘n Paar jaar later sou dit die grootste van almal wees.

Prospekteerders het op Lang Willem se plaas gekom, en met sy opvattings van patriargale en landelike eenvoud het hy geweet dat die vrede en rus verby is. Hy het ‘n aanbod van £40,000 vir ‘n derde van sy plaas gekry en dit aangeneem. Dadelik het hy ‘n nuwe wêreld gaan soek en hom neergelaat op die plaas Kaalfontein, sowat 25 myl ten ooste van Pretoria. Dit was in 1888. Die ander twee-derdes van Geduld is mettertyd verkoop vir £90,000.

Ten spyte van sy plotselinge rykdom het Willem Prinsloo ‘n eenvoudige Boer gebly in sy uitkyk op die lewe, besonder taai en streng van aard. Uit niks het hierdie geaardheid beter gelyk as uit sy handelswyse met die geld wat so mildelik in sy hande gestop is nie.

Sy rykdom is aan die Standard Bank in Johannesburg in bewaring gegee. In 1889 het ‘n depressie ingetree. Die Bank van die Kaap die Goeie Hoop en die Westelike Provinsie-bank het ineen gestort. Willem Prinsloo wou niks meer waag nie. Met sy wa het hy die 70 myl of wat na Johannesurg getrek en stilgehou voor die Standard Bank in Commissionerstraat.

Daarbinne het hy sy geld gevra, in goud. Die kassier het gaan praat met die assistent-bestuurder, die assistent-bestuurder met die hoofbestuurder. Die baas het kom praat met hierdie onbuigsame Boer. Vergeefs. Willem Prinsloo wou sy geld hê en teenstand het hom net meer oortuig dat hy maar liewer sy geld moet vat.

Dit is vir hom gebring in seilsakkies, elk met £1,000. Moeisaam het hy dit begin tel, maar die proses was vir hom te lank. Hy het genoeg vertroue in sy medemens gehad om die bankbestuurder se woord te neem dat elk van die sakkies duisend goue ponde bevat; hy het hulle maar op sy wa gelaai en huis-toe gery.

Op sy plaas het hy die goud in ‘n groot kis in die voorhuis gehou. Mense het hom gewaarsku dat daar baie slegte mense na Transvaal gekom het wat hom sou vermoor en beroof. Hy het hom vasberade voorberei op elke gebeurtelikheid. Moderne gewere, almal gelaai, het klaar gestaan, maar sy grootste vertroue was nog altyd op sy ou olifantgeweer gevestig. As hy daarmee gewapen is, kon hulle maar kom.

Wyle mnr. Karel Rood, wat die plaas besoek het met die doel om die res van Geduld vir ‘n maatskappy te koop, het my van een insident vertel.

Willem Prinsloo, die seun van Lang Willem, het in ‘n naburige huis gewoon. Hy sou na Pretoria gaan en het met sy pa kom praat oor sake wat hy daar vir hom moet verrig. Nadat die instruksies gegee is, vra Lang Willem: “Het jy genoeg geld?”

“Ja, Pa.”

“Jy sal miskien meer nodig hê.”

“Nee, ek dink ek het genoeg, Pa.”

“Ek sê jy sal miskien meer nodig hê.”

Sonder praatjies het Lang Willem na die groot kis gestap, een van die sakkies oopgemaak, albei vuiste ingesteek en ‘n dubbele handvol goud uitgehaal. Sonder om te tel het hy dit in sy seun se bladsak gegooi.

Nadat die ander dele van Geduld verkoop was, het die opberging van goud op die plaas baie moeilik geword wanneer in die winter na die Laeveld getrek moes word. Na lange oorpeinsing het Lang Willem besluit om weer van die bank gebruik te maak. Hy wou die geld egter nie deponeer nie. Hy het die soliede brandkamers van die bank deurgekyk en besluit om die goud aan hulle toe te vertrou.

Drie en ‘n half jaar het hy opbergkoste vir sy goud betaal. Uiteindelik het hy ingesien dat die Standard Bank ‘n betroubare onderneming is en sy geld op vaste deposito geplaas.

Almal het hom Lang Prinsloo genoem, maar my pogings om sy lengte presies vas te stel het weer getoon hoe moeilik dit is om akkuraatheid te verkry van mense wat ‘n eenvoudige landelike lewe lei soos die ou Transvaalse Boere. Ek het Joachim Prinsloo gevra hoe lank sy vader was.

“O, so tussen ses en sewe voet.”

“Dis nie naby genoeg nie, Joachim. Kan jy nie ‘n beter skatting gee nie?”

Na ‘n rukkie se dink meen Joachim dat sy vader langer as ses en ‘n half voet was. Toe dink ek aan ‘n plan.

“Was hy so groot soos Lang Jan Erasmus?”

Lang Jan was baie jare die langste man in Transvaal, naamlik ses voet tien duim. Ons het hom altwee goed geken; hy was Lang Willem se kleinkind.

“Nee, hy was nie so groot soos Lang Jan nie.”

“Was hy dan so lank soos Doris Erasmus?” (‘n Broer van Jan.)

“Noudat jy van Doris praat, ja. Hy was presies so groot soos Doris, niks langer en niks korter nie.”

Dit het Lang Willem se lengte aangedui as ses voet agt duim.

Hy het ‘n taamlike klompie kinders gehad, maar party is jonk dood. Toe ek hulle 40 jaar gelede geken het, was die volgende kinders, in volgorde van ouderdom, nog in die lewe: mev. Erasmus, Willem, mev. Meyer, mev. van Dyk, Joachim, mej. Bettie Prinsloo en mev. van Niekerk (Marta).

Lang Willem is in 1898 oorlede. Voor sy dood is die plaas Kaalfontein onder sy kinders verdeel. Dit is op een van hierdie stukke dat die Premier-diamandmyn in 1902 ontdek is; 800 morg is vir £52,400 verkoop. Op ‘n ander deel van Kaalfontein is die diamantregte vir £100,000 verkoop. Na veel gesoek is geen myn op hierdie stuk gevind nie en is die Kaalfontein Diamond Company gelikwideer.

………………………….

Bron: Baanbrekers en Jagters van Suid-Afrika 1760-1890; deur Servaas le Roux; 1940.

Op ‘n Persoonlike Noot

Die wêreldberoemde sangeres Mimi Coertse was ‘n skoolvriendin van dr. Verwoerd se een dogter. Hier vertel sy bietjie van hoe sy dié groot man geken het.

____________

Min mense weet waarskynlik dat ek dr. Verwoerd goed geken het. Ek het dikwels na hom toe gehardloop as ek probleme gehad het en hy het my ook van sy kant ondersteun, selfs as ek nie daarvoor gevra het nie.

Gewoonlik, wanneer ek in die sestiger jare van Europa af gekom het, het ‘n staatsvoertuig my die volgende dag kom haal en na Libertas geneem om te gaan kuier. Een van daardie kere het ek so ‘n pragtige, driedubbele string pêrels aangehad en dit was vir Dok verskriklik mooi. Toe ek vir hom sê dat ek dit in Wenen gekoop het, en dat dit soveel of soveel gekos het, sê hy: “Nouja, dan moet jy maar volgende keer vir Betsie een saambring.” Ek het toe vir Betsie een saamgebring en hy het so ewe die geld gegee…

My kennismaking met die Verwoerds gaan al heelwat verder terug; om die waarheid te sê, na 1946 toe ek nog op skool was. Hulle dogter Anna was ‘n klasmaat van my op Helpmekaar Hoër Meisieskool in Johannesburg en dit het ‘n oor en weer kuiery afgegee.

Ek sal nooit die dag vergeet toe ek die eerste keer by hulle gaan eet het nie. Ons sit die middag om die tafel, toe tik haar pa op sy bord, almal laat hulle koppe sak, hy tik weer en toe begin hulle eet. “Nou maar wanneer bid ons?” vra ek. Hy sê toe, nee, elkeen bid vir homself. Toe sê ek: “In ons huis bid my pa altyd kliphard vir ons almal.”

Jare later kuier ek in Libertas en my ma en pa is ook genooi vir ete. Toe bid Dok hardop, waarop tannie Betsie sê: “Dit doen hy net as Mimi Coertse aan tafel is.” En dit was ook so.

By daardie eerste ontmoeting het ek gehoor hoe hy ‘n storie kan vertel dat jou hare rys. Dié storie was nogal die waarheid, hoor. Hy het vertel hoe hy in die nag van ‘n vergadering af tuisgekom het en by die hek voorgelê is deur ‘n paar gewapende jongmanne wat hom wou ontvoer. Hy het toe deur die hek gebars en ternouernood ontkom. Later is vasgestel dat dit Stormjaers van die Ossewa-Brandwag was wat nie gehou het van sy koerant-artikels teen hulle nie.

Wat hy ook vertel het, was dat hy ‘n paar dae later ‘n hoë besoeker uit Engeland, ‘n sir Somebody wat ‘n koerantredakteur was, dink ek, saam met hom in die kar huistoe gebring het vir middagete. Die hek was weer toe. Nou stop hy, hy weet nie of hy moet uitklim om oop te maak nie want die hek is nooit toe nie. Dit kan ‘n lokval wees. Hy sê hy begin sweet. Hy kan ook nie die man langs hom op hol jaag nie.

Die volgende oomblik spring twee knape agter ‘n bos uit met speelgoedgeweertjies. Dit was toe Hendrik en Christiaan wat die storie gehoor het en gedink het dit sal groot pret wees om ‘n heropvoering te hou! Dok sê hy was die eerste keer nie bang nie, maar die tweede keer het die koue sweet op hom uitgeslaan al was dit helder oordag.

My uitgesprokendheid, soos dié middag by die ete, het my al dikwels in die sop laat beland, maar nie by Dok nie. In 1966 is N.P. van Wyk Louw se stuk Die pluimsaad waai ver in Pretoria opgevoer en ek weet Dok het nie daarvan gehou nie. Ek het seker met ander oë daarna gekyk want ek het vir hom gesê ek dink dit was ‘n goeie opvoering. Hy het nie met my geargumenteer nie, net gesê: “Los dit dan nou maar.”

Daar was ‘n ander keer wat ek in die koerant uitgekryt is omdat ek te velde getrek het teen die hoesery en proesery van gehore by musiekuitvoerings. Ek is dan nou so geliefd en ek word so goed behandel en ek kry sulke goeie kritiek, dit is mos pure ondankbaarheid van my om die publiek te kritiseer. Maar die mense het regtig geen respek gehad nie.

Ek kry toe onverwags ‘n oproep van die Eerste Minister. Hy sê: “Hulle gaan met jou probeer praat oor die koerantberigte. Nou sê ek vir jou, jy sê nie ‘n woord nie. Hulle soek net nog ammunisie. Jy antwoord net nie. Dit is die beste taktiek.” Ek het daardie advies ter harte geneem en my lewe lank onthou.

Dit het een of twee keer gebeur dat ek hom sommer uit Wenen gebel het om raad te vra. Soms is ek genooi na plekke waarheen ek nie geweet het of ek moet gaan en hoe dit gereël kan word nie; Rusland byvoorbeeld.

‘n Ander geval waar Dok blitsvinnig tot my redding gekom het was in 1965 hier in Suid-Afrika. Ek was toe met die Italianer getroud. My pa se neef wat in die politiek was, het ons gaan wys hoe lyk dit in Soweto. Hy wou ons wys watter vordering gemaak word met die uitvoering van die beleid. Ek het ‘n kamera gehad, foto’s geneem en die foto’s by ‘n apteek ingehandig om ontwikkel te word.

Ons was skaars terug op my ouers se kleinhoewe tussen Pretoria en Hartbeespoortdam, toe daag die polisie daar op. Hulle kom toe vrae vra en beslag lê op die foto’s. Die apteker moes hulle seker in kennis gestel het. Ek het niks verkeerd gedoen nie; wat sal ek nou met die foto’s aanvang?

Ek bel toe sommer die Eerste Minister en sê “die geheime polisie” is hier en hulle sukkel met my. Dit was nie vyftien minute later nie, toe kom daar ‘n oproep vir een van die polisiemanne, daar word so ‘n bietjie gepraat, en weg is hulle sonder die foto’s. Dok was nie aan die slaap nie, hoor. Hy het geweet wat dit is om op te tree.

Dit laat my aan ‘n ander episode dink, maar miskien het die KWV (Kaapse Wyn Vereniging) ook ‘n rol daarin gespeel, ek weet nie.

Daar was ‘n swendelary in Wenen aan die gang met Suid-Afrikaanse rooiwyn. Van my kollegas het ‘n bottel gekoop en dit het sleg gesmaak. Iemand het ondersoek ingestel en gevind die wyn word nagemaak deur ‘n poeier met water te meng; bid jou dit aan!

Kort daarna was ek in Pretoria en ek vertel toe die storie aan tafel by die Verwoerds. Dok het nie ‘n oog geknip nie; hy sê niks. Terug in Wenen vind ek alles in rep en roer. Daar het ‘n opdrag uit Suid-Afrika gekom om al die Suid-Afrikaanse rooiwyn van die winkelrakke af te haal en die ambassadeur is woedend. Hulle gaan al die visums na en probeer vasstel wie die nuus versprei. Ek was nog nooit stom nie, maar ek kon my eie afleiding maak.

Van my ouers se kleinhoewe gepraat, dit het meer as een keer gebeur dat ek ná ‘n kuier by Libertas alleen in die aand met my Mini-motortjie moes terugry. Dan het tannie Betsie gewoonlik saam met my gery met die bestuurder en die ampsmotor agterna om haar weer terug te bring.

Daar was ook die keer toe my motor oorgekook het. Dok-hulle het my by die voordeur kom afsien, toe merk hy die plas water. Bedink nou die volgende toneel: Ek lig die enjinkap op en Dok is op sy knieë om onder die kar in te kyk. Tannie Betsie kom nader om te keer: “Maar Pappa, jy kan tog nie uitmaak wat verkeerd is nie.” En die veiligheidswag dink hy is die groot ekspert: “Nee, Doktor asseblief, laat ek sien.”

Intussen het Dok al klaar opgelet dit is die verkoeler se dop wat nie teruggeplaas is nie. “Betsie,” sê hy, “nou ry jy saam met Mimi terug na die garage waar sy vanoggend volgemaak het en kyk dat sy die regte dop terugkry.” Betsie is toe saam, ja, daar is die dop, sy klim in die ander kar wat agterna gekom het en terug is sy na Libertas.

Dok was vrygewig met my. Ek het soms konserte in Pretoria gehad om geld in te samel vir die Mimi Coertse-beurs. Ek sing verniet, die mense koop kaartjies en die opbrengs gaan om jong sangers oorsee te stuur vir studie. Dok het dan vir my ‘n blanko tjek gestuur met sy handtekening, en ‘n nota dat ek moet invul hoeveel ek dink hy behoort te gee vir die konsert.

Dit het nie heeltemal so maklik gegaan om staatsgeld uit hom te kry nie toe TRUK op ‘n stadium in die nood was met hulle operaseisoen. Dit was omstreeks 1962/1963 wat Bags Cilliers my (namens wie weet ek nie meer nie) afgevaardig het om met dr. Verwoerd te gaan praat oor addisionele fondse en ek was bra teensinnig.

Sê maar die bedrag wat hulle wou hê was R400 000, of so iets. Ek kom by die Eerste Ministerswoning en sê vir Dok ek wil eintlik vanaand bietjie besigheid kom praat. Hy neem my saam studeerkamer toe en haal eers die kussings af want nie een van ons sit graag teen kussings op ‘n bank nie.

Ek stel my versoek en dink by myself: kom nou, Dok, jy kan as jy wil. Hy begin praat, daar is damme wat gebou moet word, daar is armoede en die behoefte is groot. My moed sak. Ek voel vanaand kry ek niks. Uiteindelik sê hy: “Maar ek sal jou darem R200 000 kan gee.” TRUK het gejubel. Die saak was gered.

Dr. Verwoerd het goeie musiek waardeer en het opreg belang gestel in my loopbaan. Hy het my vertel van die operas wat hy as platsakstudent in Duitsland gesien het, onder andere die Berlynse première (nie die wêreldpremière nie) van Der Rosenkavalier van Richard Strauss.

Ek weet nie hoeveel van my konserte hy bygewoon het nie, maar een kan ek baie goed onthou. Dit was in 1960 met die Uniefees in Bloemfontein toe ek spesiaal gekom het om in Rigoletto te sing. Daarna het ek ook nog twee of drie uitvoerings in die Aula in Pretoria gegee. Hy was nog besig om te herstel ná die eerste aanslag op sy lewe by die Randse Paasskou vroeër daardie jaar.

Ek het by Bags Cilliers van die universiteit tuisgegaan. Hier bel Dok uit die bloute en vra vier kaartjies vir Vrydag, twee vir hom en tannie Betsie en twee vir die wagte wat hom moet vergesel. Bags sê dit kan nie, alles is uitverkoop, hy sal hoogstens twee plekke kan organiseer, maar vier is onmoontlik. Ek bel terug. “Kyk,” sê Dok oor die telefoon, “as hy nie vir my plek kan kry nie dan loop ek op die verhoog orals langs jou saam waar jy sing.”

Ek kom by die huis en vertel dit vir my ma. Ag siestog, voor sy haarself kan keer sê sy: “Haai my kind, hy kan dit mos nie doen nie, sê nou maar hulle skiet hom weer en dan skiet hulle jóú raak!”

Die aand ná die uitvoering was daar ‘n onthaal by prof. Rautenach en Dok was ook daar. Ek vertel toe maar as ‘n grap wat my ma op die ingewing van die oomblik krytgeraak het. Sy oë het vol trane geskiet en hy het gesê: “Dis net ‘n moeder wat so kan voel.” Ander mense het toe ná die tyd gefluister dat hulle darem nie geweet het hy kan so bewoë raak nie.

Die eerste keer wat ek hom gesien het ná die skietery was by Libertas. Toe hy by die deur inkom, het ek opgestaan en na hom toe geloop. Hy het mos so ‘n skewe manier gehad om ‘n mens te omarm. Hy sit toe sy arm om my, half aan die een kant, en nadat osn gegroet het, hou hy my vas en sê: “Dit het hier ingegaan en hier uitgekom.” Hy het gesukkel om die woorde te sê, en hy wys my toe verder: “Ek kan nog nie my twee vingers insteek nie. My mond is nog nie heeltemal reg nie, maar verder makeer ek niks.”

Ons het toe nog so ‘n bietjie gepraat oor die skietery. Sy woorde onthou ek nog soos gister: “Die Here het nog planne met my, dis dié dat ek nie dood is nie, ek het nog ‘n paar dinge om te doen.”

Ek was regtig baie na aan dr. Verwoerd. Hy was ‘n nederige man. Wanneer my ouers, Ben en Maria, by die klein tafeltjjie in die restaurant van die parlementshuis gesit het, het hy van die groot tafel waar sy kollegas bymekaar was, opgestaan en by hulle kom sit.

……………………….

Bron: Verwoerd, só onthou ons hom; saamgestel deur Wilhelm J. Verwoerd; 2001.

Sal die boom wat Jopie Fourie geplant het weer vrugte dra?

Deur Carel van der Grijp

Die Geskiedenis van ‘n volk is die voedsel wat daardie volk laat groei. Dit is die wortel en anker vir elke geslag. ‘n Volk getrou aan sy geskiedenis bly ook getrou aan sy geloof, sy afkoms en herkoms, sy taal, kultuur en tradisies.

Soos Jopie Fourie dit in sy sterwinsuur op 20 Desember 1914 gestel het: “Die boom wat geplant is en met my bloed benat word, sal opgroei tot ‘n groot boom en sal heerlike vrugte dra”.

In 1453 word Europa lamgelê toe die bestaande handelsroete na die Ooste, Klein-Asië en Noord-Afrika deur die Turke, die vyand van die Christendom, verower is. ‘n Alternatiewe handelsroete moes gevind word.

Eerste bloed in die suidpunt van Afrika

Op 6 Januarie 1488 betree die eerste Witman die suidkus van Afrika by Visbaai. Daarna verskuif Bartholomeüs Dias na Mossebaai vir die inneem van vars water. Inboorlinge bestorm egter Dias en sy matrose en hulle word met klippe bestook. Van die Portugese seevaarders se kant word daar in selfverdediging ‘n skoot geskiet en ‘n inboorling word gedood. Só vloei die heel eerste bloed tussen Wit en Swart aan die suidpunt van Afrika, met die Swartman as die aggressor.

Sowat 164 jaar later, op 6 April 1652, stap Jan van Riebeeck aan wal in die Kaap van Goeie Hoop om ‘n handelstasie op te rig. ‘n Handelstasie wat die wêreld se geskiedenis op byna elke gebied sou beïnvloed.

Die soeke na speserye en ivoor word dus die baanbreker vir die geboorte van ‘n volk, want deur die verloop van die jare het hier ‘n volk ontstaan met sy eie taal, kultuur, geloof en lewens- en wêreld-beskouing. ‘n Volk wat gelouter is deur die eise om staande te bly teen die onderdrukking van die Britse wêreldheersers, wat ook die haat teen die Afrikanervolk aangevuur het onder die Swart bewoners van Afrika.

As ons kyk wat hierdie volk moes verduur, is dit menslik byna onmoontlik dat hulle kon oorleef. Die Afrikanervolk is dus ‘n wonderwerk van God. Ten spyte van al die aanslae om die ontstaan van hierdie volk te verhoed, het hy tog een van die wêreld se voortreflikste volke geword.

Die beproewinge van die Boere op die oosgrens, die Britse besetting in 1806, die vervolging en teregstelling van Boere deur Britse owerhede, die onteiening en herverdeling van plase, die afbrand van en moorde op plase, die verpligte Engelse onderwys en taalbeleid en gelykstelling tussen rasse was niks anders as ‘n totale aanslag nie.

Die beproewings op die Groot Trek het bewys dat die Swart massas 30 jaar na die besetting van die Kaap steeds deur die Britse owerhede en hul sendeling-handlangers in Natal aangevuur is om die Trekkers uit te moor.

Die Slag van Bloedrivier en die Gelofte van 16 Desember 1838 was ‘n keerpunt in die verloop van die geskiedenis. Hieruit het ‘n gevoel van samehorigheid ontstaan en dit is vandag nog steeds die gebeurtenis wat regdenkende nasionalistiese Afrikaners bymekaarbring.

Die volkssmart word ‘n wekroep tot vryheid

Die stigting van die twee Boererepublieke en hul onafhanklikheid vry van die Britse oorheersing was ‘n oorwinning in die Boervolk se stryd. Maar daar sou dit ongelukkig nie eindig nie. Toe kom die Eerste- en Tweede Vryheidsoorloë, die oorwinning by Majuba, die moord op 27927 weerlose vroue en kinders en die afbrand van huise en plase tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Saam met die ewige vervolgingswaansin van die Britse Imperialiste en die stryd ná 1902 vir die behoud van volk en taal, die 1914 Rebellie en die moord op Jopie Fourie was al hierdie historiese gebeure ‘n martelpad vir die Afrikanervolk.

Al hierdie gebeurtenisse het egter ook die volk se wil om te leef en steeds vry te wees laat opvlam. “Die boom wat geplant is en met my bloed benat word, sal opgroei tot ‘n groot boom en sal heerlike vrugte dra”, het Jopie Fourie gesê kort voor hy op ‘n Sondag deur Botha en Smuts se magte doodgeskiet is.

Die teregstelling van Jopie Fourie was ‘n hartseer gebeurtenis in die geskiedenis en dit het die volk aan die hart geruk. Afrikaners wat passief was, het meer betrokke geraak. Botha en Smuts het hul aansien verloor en weer is die geskiedenis van die onreg deur die volk in herinnering gebring.

Digters en skrywers het die pen opgeneem en die geskiedenis berym. Met weemoed is die volk gevul en die wil om vry te wees het herleef, soos dié gedig “Wekroep tot die volk – Jopie Fourie” deur Jan FE Cilliers dit verwoord:

Vriend en vyand en renegaat,

Luister toe! Dis n man wat praat –

Wat ek gedaan het, is gedaan

Met ope oog, soos ek voor jul staan;

sê Jopie Fourie

Ek vrae nie om genade nie,

Transvaal, my land, jou kind is jou

tot in die boeie getrou;

bo slawediens is die eer wat hy begeer.

Ek vra nie om trane of rou vir my;

Ek vra net dat jul trou sal bly

Aan God en sede, volk en taal en ideaal –

En heerlike vrug sal die boom nog dra

Van Suid-Afrika.

Dié boom hét vrugte voortgebring en sy saad is deur die volksmond versprei. Met ywer het die volk gewerk en hul kinders daarvan vertel. Nasionalisme het herleef so ook die strewe om weer hul vryheid terug te win. Op 31 Mei 1961, byna 47 veertig jaar na Jopie se teregstelling, word die vrug ingewin.

Verraad laat vryheid verlore gaan

Die vryheid waarvoor Jopie Fourie sy bors aangebied het, om die koeëls te ontvang met die vaste oortuiging dat God sy dood sal gebruik om die volk tot ontwaking op te wek en sodoende die vryheid te erwe, word 79 jaar na Fourie se teregstelling in Desember 1993 ongedaan gemaak. Toe ontbind die laaste verkose Blanke volksraad en word dit vervang met ‘n tussentydse regering waaraan die ANC deel het.

Die skandalige oorgawe word op 27 April 1994 verseël. Byna 80 jaar na Jopie Fourie se offer verloor die Afrikanervolk sy vryheid. Fourie se vryheidsboom is vergete, onversorg en verwaarloos. Daar vloei steeds Afrikanerbloed, maar dit benat nie meer die vryheidsboom nie.

Vandag, 20 later, staan daardie boom deur onkruid en dissels berank met die verval duidelik sigbaar. Sy takke is besmet met swam en parasiet en hy is stadig aan die verwelk. Die vrugte is min en sonder saad – ‘n toonbeeld van die toestand waarin ons volk vandag verkeer.

Mandela word ‘n wêreld-ikoon

Op 5 Desember 2013 sterf die groot “ikoon” of hedendaagse “messias” en gepryste “vredemaker van die nuwe Suid-Afrika, Nelson Mandela.

Die wêreld is in rou gedompel en hy word met lofsange geprys.

Ook deur sekere Afrikaners wat voorgee om ook “vry” te voel sonder hul Afrikanerskap en die skuldgevoel van apartheid. Hiervoor pryse hulle vir Mandela. Reuse standbeelde word deur die wêreld opgerig. Die wêreld vier sy lewe en daar word gesê dat hy bedank moet word dat die Afrikaners oorwin is en dat daar nooit weer apartheid (“Aparthate”), afsonderlike ontwikkeling, rasse diskriminasie en nasionalisme (alles natuurlik sondes teen die mensdom) in Suid-Afrika toegelaat of geduld sal word nie.

5 Desember 2013 word ‘n dag wat altyd onthou sal word en waaroor kinders regoor die wêreld in die toekoms in geskiedenisboeke as ‘n “hartseer dag” sal leer. Daarmee saam sal hulle leer van die “wreedheid van die Afrikaner” en die “Long walk to Freedom” van hierdie wêreldgod. Die meerderheid Afrikaner sal natuurlik sy kind in die regering se skole plaas en toelaat dat die leuen aan hom geleer word.

Die pilare wankel

Die meerderheid Afrikaners besef en erken vandag dat die voortbestaan van die Blanke – en veral die voortbestaan van die Afrikaner as volk – in die weegskaal is. Die feit is egter dat die skaal oorhel na die uitwissing van die volk. Volgens die “Stop Die Plaasmoorde”veldtog se statistiek is daar ongeveer 68 000 Blankes sedert 1994 in Suid-Afrika vermoor en omtrent ‘n miljoen het die land verlaat.

Daarteenoor is die aanwas vir die Blanke (Afrikaners ingesluit) maar 0,75 % en word daar voorspel dat in 2016 die aanwas op 0% sal wees.

Wil ons nog as ‘n volk voortbestaan? ‘n Volk word gebou op vier pilare: Sy geloof, ras, gemeenskaplike afkoms (geskiedenis) en taal. Indien een hiervan ontbreek, bestaan daar in werklikheid nie ‘n volk nie. Indien een van die pilare begin wankel en nie versterk of gestabiliseer word nie, is die ineenstorting onvermydelik.

Ons wil graag glo dat die Christen Afrikanernasionalis tog nog op die vier pilare geanker is. Die aanslag word by die dag feller en ons word vandag wysgemaak dat die Afrikaner nie raseg is nie.

Kleurlinge word deur sekere groepe as Afrikaners beskou en word daar verder gegaan dat daar self Swart gene in die Afrikaner voorkom. Volgens dié standpunt is die Afrikaner dus eintlik ‘n nie-blanke.

Om alles te kroon is die aanslag op ons taal, Afrikaans, veller as ooit tevore.

Die vraag is wat kan ons doen? Die antwoord is reeds gegee deur dr. DF Malan. “Keer terug. Terug na u volk (Geskiedenis), terug na u volk se hoogste ideale, terug na die pand wat ook aan u toevertrou is om te bewaar”.

Hierdie pand is om God te dien, om Blank te bly en die vryheidsideaal na te streef.

Verwyder dus u kind uit die leerplan van die ANC/SAKP/ Cosatu-alliansie en lei hom terug. Weg van vreemde invloede. Daardeur word die volk gelei op die pad van genesing en herstel.

Kom laat ons daardie onkruid en dissels uit Jopie Fourie se boom verwyder. Kom laat ons die verrotte tak met parasiet en swam uitkap en nuwe lote daar laat uitspruit.

Kom laat ons die boom met ons opoffering benat en weer vrugte laat voortkom. Laat ons die boom se vrugbare saad laat voortplant om weer vrugte van ware Christelike Afrikanernasionalisme te dra en daardeur sal die pad na vryheid bewandel word.

……………………………..

Bron: Uit ANB Nuusbrief nr.50, April 2014. Gaan blaai gerus bietjie deur die volle nuusbrief by hierdie skakel.

Bloedrivier Gelofte

Toespraak deur dr. D.F. Malan op 16 Desember 1938 op Bloedrivier, ‘n hoogtepunt van die Voortrekkereeufees.

Die onderwerp waaroor ek tot u wil spreek is: Die Nuwe Groot Trek Suid-Afrika se noodroep en die antwoord daarop.

Wat daarmee bedoel word, weet die meeste van u wat met ons volkstoestande bekend is, al dadelik. Ek wil spreek oor die grootskaalse verhuising van ons blanke plattelandse bevolking na die stede, oor die stryd wat veral die Afrikaners, en onder hulle baie duisende wat Voortrekkerbloed in hul are het, daar moet voer om hul brood, om hul siel, om hul Afrikanerskap, en nie die minste nie, om in die aangesig van die moeilikste omstandighede Suid-Afrika ‘n witmansland te hou.

Dis uit daardie nuwe wortelstryd wat stil, haas ongemerk maar onafgebroke en meedoënloos voortgaan en wat meer as iets anders die toekoms van ons blanke Afrikanerdom besils, dat daar ‘n noodroep opstyg. Dis tot u dat dit kom. En dis dit wat ek wil laat hoor.

Daar is voorwaar geen geskikter plek en geen geskikter geleentheid om na daardie stem van u volk te luister nie. Op Bloedrivier se slagveld staan u op heilige grond. Dis hier waar die groot beslissing geval het oor Suid-Afrika se toekoms, oor die Christelike beskawing in ons land en oor die voortbestaan en die verantwoordelike magsposisie van die blanke ras.

Dis hier waar die Voortrekker se menslike hart, se leeuemoed, se onwrikbare geloof in sy God en in sy volk die duidelikste en kragtigste spreek tot die nageslag. Dis hier waar in die uur van doodsgevaar en sonder om dit self so te bedoel, u voorvaders voor die wêreld ‘n aanskoulike beeld van hulself afgeteken het wat op die mees afdoende wyse die vurige laster van die eeu wat was en die eeu wat kom, beskaam.

Maar daar is grond waarop u staan wat nog heiliger is. U staan op die skeiding van twee eeue. Agter u rus u oog op die jaar 1838 as op ‘n hoog uitstaande en alles beheersende bergop in die bloue verte. Voor u op die nog onbetrede Pad van Suid-Afrika lê daar ewe ver en dynsig-blou die jaar 2038. Agter u lê die spore van die Voortrekkers se ossewaens, diep en onuitwisbaar afgedruk oor die wyd uitliggende vlaktes en oor die grynsende, draakagtige bergreekse van ons land se geskiedenis.

Hulle het die stem van Suid-Afrika gehoor. Hulle het uit Gods hand hul taak ontvang. Hulle het hul antwoord gegee. Hulle het hul offers gebring. Daar is nog ‘n blanke ras. Daar is ‘n nuwe volk. Daar is ‘n eie taal. Daar is ‘n onsterflike vryheidsdrang. Daar is ‘n onafwysbare volksbestemming. In hierdie Eeufeesjaar 1938 oordeel hul nageslag oor hulle. En daardie oordeel oor hulle gaan voor die oog van alle geslagte nou in volksmonumente daar verewig staan.

Hul taak is afgedaan. Maar oor daardie onbekende landstreek wat wyd uitgestrek voor u lê, sal daar ook die spore getrek word van ossewaens. Dit sal wees u ossewaens, simbolies as u dit so wil noem, maar nietemin werklik. U en u kinders sal geskiedenis maak.

Sal Suid-Afrika dan nog witmansland wees? Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons met vermoeide oë sal aanstaar as ‘n ewige verwyt? Sal die Afrikanerdom dan een wees en vry? Sal u volk dan God nog ken?

Oor die Pad van Suid-Afrika sal ook u moet trek oor bergreeks en deur dorsland heen. Koers hoef u nie te soek nie. Dis daar. Sal u hom hou?

Aan lig hoef dit u nie te ontbreek nie. Die fakkel met vaste voet oor honderd jaar heen gedra, word vir u in u hand geplaas. Sal u hom brandende hou?

U voorvaders het ‘Die Stem’ nooit gesing nie omdat hul hom nie geken het nie. Maar uit die blou van onse hemel, uit die diepte van ons see en oor ons ewige gebergtes waar die kranse antwoord gee, het hulle sy geklank tog opgevang en verstaan. Hulle het geantwoord. Hulle het geoffer. In u ore weerklink daardie selfde stem. Hy is op u lippe omdat u hom liefhet en bely as u eie en enige volkslied. Maar het u hom ook gehoor? Die eeu wat kom, sal u antwoord ontvang. In sy weegskaal sal hy u offers weeg. En 2038 sal oor u oordeel.

Onder die vrae wat ek netnou gestel het, is daar twee waarmee my onderwerp meer besonderlik te doen het. Die een is: Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons sal aanstaar met vermoeide oë as ‘n ewige verwyt? En die ander, wat intiem daarmee saamhang, is: Sal Suid-Afrika nog ‘n witmansland wees?

Ek gaan hierdie vrae nie beantwoord deur my in ydele voorspelling te verdiep nie. As daar enige antwoord gegee word, dan moet dit kom van die verenigde Afrikanerdom wat die deur Voortrekkers gebaande Pad van Suid-Afrika doelbewus en standvastig sal betree, of wat sielloos en doelloos daarvan sal afdwaal. U ‘ja’ kan alleen gegee word deur die magtige daad.

My taak vandag is slegs om u te sê dat, terwyl u hier staan, daardie vrae alreeds besig is om beantwoord te word, en beantwoord te word in u naam.

Die stryd met wapens is verby. Dit was die Voortrekkers s’n. Maar die nog heftiger, dodeliker stryd as hulle s’n was, word nou beslis. Die slagveld is verskuiwe. U Bloedrivier is nie hier nie. U Bloedrivier lê in die stad.

Ek behoef u nouliks te sê dat die Afrikanerdom weer op trek is, op sy nuwe Groot, of miskien moet ek sê, sy nuwe Groter Trek. Dis nie soos honderd jaar gelede ‘n trek weg van die middelpunte van die beskawing af nie, maar ‘n trek terug – terug van die platteland na die stad, terug selfs uit ander vroeëre toevlugsoorde soos Angola en Argentinië na Suid-Afrika.

As u ooit daaraan getwyfel het, dan verkondig hierdie terugtog dit nou met luide stem dat hierdie land waar die Voortrekkers se bloed lê, u land is, en dat die volk wat hul stryd en geloof help skep het, u volk is. U het geen ander nie. Met die Afrikanerdom moet u lewe en met die Afrikanerdom moet u sterwe.

Die trek na die stede groei klaarblyklik vinnig aan en niks kan dit keer nie. Dertig jaar gelede was die getal blankes in die stede en op die platteland ongeveer gelyk. By die totstandkoming van die Unie het die verhouding ten gunste van die platteland oënskynlik selfs verbeter. Met die laaste sensus egter, te wete dié van 1936, het dit geblyk dat die blanke bevolking van die stede 66 persent was van die geheel, dit wil sê dat dit twee maal so groot was as dié van die platteland. En die pas was blykbaar nog besig om te versnel. Want terwyl gedurede die vyf jaar tevore die stedelike bevolking so vinnig toegeneem het soos nooit tevore nie, dit wil sê met vyf persent, het die totale landelike blanke bevolking vir die eerste keer werklik verminder, en wel met 12,000.

Dat hierdie geweldige volkstrek feitlik die Afrikaanssprekende bevolking alleen raak, behoef u nouliks te bewys. In al ons stede kan iedereen dit vir homself aanskou.

Maar niks kan duideliker spreek nie as hierdie feit, dat waar die Afrikaner in die stad ‘n dertig jaar gelede ‘n klein, en na dit geskyn het, ‘n verdwynende minderheid was, 41 persent van die blanke stedelike bevolking van vandag Afrikaans as huistaal gebruik. Dit sluit dorpe met minder as 2,000 blanke inwoners nie in nie. Dit beteken dat daar vandag alreeds ongeveer 540,000 Afrikaners in die stede woon, dit wil sê byna die helfte van die hele Afrikaanssprekende blanke bevolking van ons land.

As een ding vandag waar is, dan is dit dit, dat dit in die stad is waar die Afrikanerdom se stryd gewen sal word of waar die nuwe volk wat op die moordvelde van Natal sy bloeddoop ontvang het, met al sy frisse hoop en met al sy kortstondige glorie begrawe sal lê.

U vra my tereg os hierdie nuwe Groot Trek dan nie, net soos dié van 100 jaar gelede, ‘n seën is in plaas van ‘n ramp; of dit nie die verowering beteken van nuwe gebied en van nuwe mag waar die Afrikaner met al sy pioniersinstink en al sy heldemoed nog nooit tevore sy voet geplant het nie; of hier nie die grond gelê word van ‘n ekonomiese onafhanklikheid wat vir die Afrikaner nog baie meer mag beteken as die stigting van die vroeëre vrye, onafhanklike Voortrekkerstate?

My antwoord is: dit kan so wees, en mag God gee dat dit sal. Maar ook dit: as dit sal, dan sal dit alleen geskied as die Bloedrivier van vandag beslis word en gou genoeg beslis word soos die Bloedrivier van Andries Pretorius en van Sarel Cilliers.

Ek het soëwe gesê dat die stryd op die voorposte van hierdie nuwe Groter Trek van die Afrikanerdom heftiger en dodeliker is as die stryd met wapens wat u vandag gedenk. Laat die feite self verduidelik.

Eers is daar hierdie allerernstige feit dat na hierdie beperkte stedelike gebied waar die bevolking in sy massas saamdrom, dit nie slegs die Afrikaner is wat trek nie, maar ook die nie-blanke (naturel, Asiaat en Kleurling) met sy honderdduisende. Die lewensbestaan wat daar gemaak kan word, word saam met die blanke deur hulle gedeel, en as getalle alleen kan beslis, dan is die kanse van die stryd al dadelik teen die blanke. Dis oral so, maar nêrens kan u dit so aanskoulik voor u sien as in die grootste stede nie.

‘n Paar voorbeelde sal u oortuig.

Neem Kaapstad. In die 15 jaar tussen 1921 en 1936 het die blanke bevolking daar toegeneem met 56,000, maar die nie-blanke met 67,000.

Neem Port-Elizabeth. Dit het aangegroei met 27,000 blankes, maar daarteenoor 31,000 nie-blankes.

Neem Kimberley. Daar was ‘n verlies van 2,700 blankes, en ‘n aanwas van 3,000 nie-blankes.

Neem Bloemfontein met 10,000 meer blankes, maar 14,000 meer nie-blankes.

Neem Durban met 35,000 meer blankes, maar 60,000 meer nie-blankes.

En neem die Witwatersrand met sy 171,000 meer blankes, maar daarteenoor met sy 311,000 meer nie-blankes.

Neem alle stedelike gebiede saam dan vind u dat daar in daardie 15 jaar 46,000 blankes bygekom het terwyl die nie-blankes hul getalle vermeerder het met 812,000. As u dink dat deur die nuwe Groot Trek van die Afrikaner na die stede toe daardie middelpunte van ons industriële en ekonomiese lewe witter word, dan vergis u u deeglik. Hulle word swarter.

Daar is verder ook hierdie nie minder verontrustende feit dat by daardie nuwe Bloedrivier van ons volk blanke en nie-blanke mekaar ontmoet in ‘n baie nouer kontak met mekaar en in ‘n baie klemmender worstelgreep as toe 100 jaar gelede die kring van wit getente waens die laer beskerm het en die koëelgeweer en assegaai teen mekaar gekletter het.

Blank en nie-blank verdring vandag mekaar in dieselfde arbeidsmark. Van die 207,000 loontrekkers in fabrieke en produktiewe nywerhede is 81,000 blanke manne en vroue en met die ander 126,000 nie-blanke werkers staan hulle vir ‘n groot deel dag na dag skouer aan skouer. Vir ‘n groot deel ontvang hulle dieselfde beskermde lone, en sover as hulle georganiseerde vakmanne is, sit hulle dikwels ook op gelyke voet met mekaar in dieselfde vakbonde.

Maar nog meer. As in hierdie worsteling om sy plek in die son te behou, die blanke man se voorsprong in beskawing en opvoeding iets vir hom beteken, dan kom hy vinnig ook daar te staan voor ‘n gans nuwe situasie.

As die stadslewe vermeerderde onderwysgeriewe vir die reeds begaafde blanke meebring, dan is dit tog nog baie meer so vir die on- of half beskaafde nie-blanke trekker. En is dit nie ‘n feit dat waar in die eerste 25 jaar ná Unie die getal blanke kinders op skool toegeneem het met 127 persent, die getal van nie-blankes toegeneem het met 254 persent, dit wil sê net dubbeld soveel; dat in Kaapstad meer bepaald die vermeerdering van blanke skoolgaande kinders 90 persent was teenoor 160 persent nie-blankes en dat in Transvaal gedurende dieselfde tydperk die blanke vermeerdering slegs 200 persent bedra het teenoor ‘n nie-blanke vermeerdering van 614 persent? Kennis is mag. Die strydkanse verander, maar ten koste van die blanke.

Daar is ‘n derde feit wat op die uitslag van hierdie worstelstryd sy magtige invloed moet uitoefen en wat, as daar geen redding kom nie, die ondergang van Suid-Afrika as witmansland moet verseël.

Die Afrikanertrekker van vandag wat op die voorposte in die bres moet staan vir sy volk, is van almal die swakste toegerus vir die stryd. Die swaarste las rus op die swakste skouers. Dis min dat die Afrikaner wat na die stad trek, dit doen uit weelde. Dis sy nood wat hom dryf. Geestelik en verstandelik is daar niks met hom of met sy kind verkeerd nie. Wetenskaplike ondersoek het vasgestel dat selfs onder ongunstige omstandighede een derde van sy getal bokant die gemiddelde peil van die blanke bevolking staan.

Maar dit neem nie weg nie dat hy tog die beliggaming is van die armoede wat die boereplaas in die agterbuurte van die stede stort. Omdat Afrikaner-armoede nie luidrugtige armoede is nie, maar swygende armoede, het u nie geweet hoe wyd en hoe diep dit was nie. Ná die ontdekkende lig van die Carnegie-ondersoek weet u dit nou. Hoor dit weer:

17 en ‘n half persent van alle huisgesinne met skoolgaande kinders word beskryf as ‘baie arm’. As ons hierdie syfer as maatstaf neem vir die hele blanke bevolking, dan was op ‘n konserwatiewe skatting meer as 30,000 van die blanke bevolking ‘baie arm’.

Die gegewens is in 1929-1930 versamel en toe was die gevolge van die huidige depressie nog nie so sterk gevoel nie.

Kennis is mag, het ek soëwe in verband met die opkoms van die nie-blanke gesê. Armoede, dit sê ek nou weer in verband met die Afrikaner-trekker, in verband met die kind en erfgenaam van Bloedrivier se heldegeslag en in verband met die worstelstryd om in ‘n witmansland te hou wat ons het, armoede is onmag en nederlaag.

By dit alles om daar nog een groot feit wat nie vergeet mag word nie, en wat, as daar nie gou en kragtig ingegryp word nie, die geloofsoorwinning van Bloedrivier op die lange duur moet omskep in wanhoop en ondergang. Die Afrikanertrekker in die stad moet lewe, en Suid-Afrika verwag van hom dat ten spyte van sy armoede hy moet lewe as ‘n beskaafde witman.

En goddank, met al die diepste verlange van sy siel wil hy dit self ook nog. Die Arikaner in hom weier nog altyd om homself te verloën.

Maar komende van die boereplaas het hy geen ander kanse nie as om te probeer lewe as ‘n ongeskoolde of halfgeskoolde arbeider van sy handewerk. En wat vind hy rondom hom? Aan die een kant beskermde werkverskaffing en beskermde hoë lone vir nie-blankes gelykop met blankes. Maar omdat hy geen vakman is nie en dit ook nie kan word nie of as sodanig geen erkenning kan kry nie, staan hy daar voor ‘n geslote deur.

Aan die ander kant van hom weer is daar lone deur die vrye kompetisie tussen wit en gekleurd en swart so laag afgedruk, dat volgens die Kommissierapport van 1934, ‘hulle nie in staat is om daarvan fatsoenlik te lewe nie’.

Maar ook selfs daar stuit hy nog alte dikwels teen daardie ysterdeur van ‘n onsimpatieke werkgewersgemeenskap wat sy taal nie ken nie en wat sy Afrikanerskap verfoei, terwyl sy eie mede-Afrikaner, wat hom indirek kragtig sou kan help, weier om dit te doen omdat in sy veragtelike slaafsheid hy by vreemdes hom vir sy eie taal skaam.

So woed die stryd meedoënloos voort, dag na dag en jaar na jaar, steeds groeiende in omvang en dodelikheid. Die stryd word beslis, maar nie soos vir u voorvaders nie.

Waar hy ook in die bres moet staan vir sy volk, ontmoet die Afrikaner van die nuwe Groot Trek die nie-blanke by sy Bloedrivier half of selfs geheel ongewapend, sonder skans en sonder rivierskeiding, weerloos op die ope vlakte van ekonomiese gelykstelling.

Is u verwonder oor die aanvanklike afloop? Kan u iets anders verwag het as die onheilspellende bevinding van ‘n regeringskommisie hierdie jaar, dat die boonste groep van nie-blankes die onderste groep van blankes in die arbeidsmark gemaklik kan verdring?

Kan u nog stene gooi na u mede-Afrikaner as u hom vind in die agterbuurte van u groot stede, huis aan huis, en soms selfs kamer aan kamer met Kleurlinge en Asiate en stemgeregtigde naturelle, en as u sy kind lustig-onskuldig op straat sien speel in ‘n bonte mengeling van alle kleure?

En as u lees in die wetenskaplike Carnegie-rapport dat die skeidsmuur langsaam afgebreek word, dat maatskaplike vermenging gemaklik lei tot geslagsgemeenskap en dat dit weer die verdwyning veroorsaak van die suiwer blanke kleur, moet u dan as Afrikaner God nie dank nie dat daarby nog dit kon gevoeg word dat “so iets nog ‘n uitsondering is selfs by veragterde blankes en veral by dié van die Afrikaanssprekende seksie?”

So is dit nog by die Trekker wat die godsdienssin en die lewesuitkyk van die boereplaas met hom meegebring het.

Maar as die geslag wat in die nuwe omstandighede gebore word en opgroei, anders word, watter reg het u dan om die vinger van verwyt na hulle uit te steek? Dit was u volk. Die wanhopige stryd wat hulle vir ‘n witmansland moes voer, was dit ook vir u en u kinders, en u het dit geweet. Hul geroep was tot u. Dit was ‘n noodroep soos dié wat ten hemel opgestyg het van Bloukrans en van Hlomo Amaboeta. En u het nie gehoor nie.

Die noodroep is daar. Dit wag op u antwoord. Daardie antwoord mag nie langer bestaan in konferensies of kommissies of koerantartikels of platformtoesprake of selfs in fondsinsamelings alleen nie.

Die tyd van woorde is verby. Die tyd is daar vir grondige, doeltreffende en desnoods drastiese maatreëls. Dis hier nie die plek om daarop in te gaan nie. Ek wil alleen die mening uitspreek dat die innerlike ooreenstemming daaromtrent by ons volk werklik baie groter is as wat openlik erken word; en dat daardie eenheid van oortuiging hom nie laat geld nie, alleen omdat die Afrikaner sy onmiskenbare volksliefde nog altyd laat dwarsboom deur allerlei oorwegings van minder belang.

Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons met vermoeide oë sal aanstaar as ewige verwyt? Sal Suid-Afrika dan nog ‘n witmansland wees? Dis die vraag wat gestel word, veral aan u wat vandag op hierdie heilige grond staan op die skeiding van twee eeue.

Hierdie Eeufeesjaar, hierdie wonderjaar van ons geskiedenis wat na sy einde haas, sal dit wees die frisse bergstroom wat in die sand verdwyn of die klank wat op die dorre wind wegsterf? Of sal dit wees soos dit blykbaar bedoel is om te wees – die Afrikaner se God-gegewe geleentheid?

U het vergeet, maar die herinnering word weer in u wakker. In die glans van u beskawing en in die stofwolk wat die gejaag na goud laat opstyg het oor u land, is die hemel daarbo vir u dof geword. By die gekreun van die ossewa sien u nou weer helderder die sterre wat u voorvaders laat koers hou het deur Suid-Afrika se donkerste nag. Hul ster van vryheid blink helder ook op u pad.

Maar u weet ook nou dat daardie vryheid vir hulle meer beteken het as maar net die vryheid om hulself te regeer en om hul eie nasieskap ten volle uit te lewe.

Hul vryheid was ook, en veral, die vryheid om hulself as blanke ras te beskerm. Soos u dit nooit anders kon besef het nie, besef u vandag dat hulle koers u koers is, dat hulle pad u pad is, en dat hulle taak om Suid-Afrika witmansland te maak, in tiendubbele mate ook u taak is.

In sware stryd om die bestaan het u afgeleer om op te sien. U het u laat wysmaak dat om u volk te laat lewe, dit genoeg is om te sorg vir sy ‘botter en brood’. U het u idealisme begrawe. U het skuins gekyk na wat dit u belief het om ‘sentiment’ te noem, en die vreemdeling wat u eie nasieskap verfoei vir sy eie voordeel, het u daarin aangemoedig. U het nie daaraan gedink dat ‘n volk, net so min as ‘n individuele mens, by brood alleen kan lewe nie.

U het vergeet dat dit ideale alleen is wat tot selfopofferende dade kan aanspoor: dat sentiment die sement is, en dat die uitsterf daarvan die sekerste weg is tot volksontbinding en dood.

Dis hierdie Eeufeesjaar wat die volk wakker roep uit sy doodslaap. Dis Danskraal en Bloedrivier wat dit weer oor Suid-Afrika se vlaktes uitbasuin dat om te kan oorwin, jy bowe alles nodig het om op te kyk, en dat met die wederopstanding van die Afrikanerdom se ou idealisme daar ook uit die graf moet verrys nuwe hoop, nuwe vaderlandsliefde, nuwe wilskrag en nuwe eenheid.

Daardie nuwe eenheid wil u hê, en Goddank dat u nog wil. Maar het u uself al ooit ernstig afgevra: vir wat? Wil u dit hê vir u volk of vir u eie groter gerief?

Is wat u beoog, ‘n daad van gemeenskaplike selfopoffering om u vaderland te dien en om u kinders se toekoms veilig te maak, of is dit alleen maar ‘n ander openbaring van daardie selfsug wat nie wil offer wat Suid-Afrika vra nie en wat daarom van stryd in enige vorm en vir enige saak wil wegvlug?

Wil u eenheid hê alleen maar net om met hande in mekaar geslaan doelloos voort te slenter, of begeer u dit om doelbewus en vasberade op die Pad van Suid-Afrika die groot en dringende vraagstukke van u volk op te los?

Eenheid sonder doel is waardeloos en kan soos ‘n waterpoel homself omskep in ‘n verpestende stilstand. Doelbewustheid skep lewe en vooruitgang en daarmee ook vrugbare en blywende eenheid.

Daar is ‘n Krag wat sterk genoeg is om ons op daardie Pad van Suid-Afrika te voer tot ons bestemming. Dis die Krag Daarbo wat nasies skep en hul lot bepaal. Dis ook die Krag wat daartoe gegee is en wat sluimer in die hart van elke Afrikaner.

Dis die Krag wat kan uitgaan, en wat bedoel was om uit te gaan , van diegene wat die vermoeide trekkerstryder in die stad se eie vlees en bloed is, en wat bykans 60 persent uitmaak van Suid-Afrika se blanke bevolking. Verenig daardie krag doelbewus in ‘n magtige reddingsdaad, dan is die Afrikanerdom se toekoms verseker en dan is die blanke beskawing gered.

In hierdie Eeufeesjaar het die Afrikanerdom homself weer ontdek. Opgestaan uit die stof van vernedering en eie veragting, eis hy nou volle erkenning vir homself vir sy edele voorgeslag en vir sy nageslag. U eis dit deur die nuwe wekroep van u ossewaens en monumente. U eis dit deur vasberade ‘n end te maak aan iedere miskenning van u regte. As teken van u nuwe nasietrots en selfvertroue heg u die name van u groot Voortrekkerleiers aan u strate en eis u ‘Die Stem van Suid-Afrika’ as u eie erkende Volkslied.

Het u vaderlandsliefde en innerlike krag genoeg om in hierdie Eeufeesjaar, om by hierdie Godgegewe geleentheid daarby ook nog te eis wat oneindig groter en lewensbelangriker is as dit alles tesame, naamlik die veilig gemaakte voortbestaan van u eie blanke ras?

Andries Pretorius was groot as krygsman en as staatsman. Maar groter nog was hy omdat, toe die noodroep tot hom kom van die worstelende bloedende blanke Afrikanerdom, hy onmiddelik huis en haard en eie veiligheid verlaat het om in die bres vir sy volk te gaan staan.

U roem Andries Pretorius. Sy naam is op almal se lippe. Daar is ‘n noodroep vandag van daardie selfde Afrikanerdom, meer gesmoor, maar ernstiger, langduriger, smekender, miskien wanhopiger as wat daar vir hom opgestyg het uit die moordvelde van Natal. Dit kom na u.

Ek vra hier vandag aan u en aan elke Afrikaner: Roem Andries Pretorius met u woord. Maar roem hom nog die hoogste van al deur die daad, en volg sy voorbeeld na.

Ek dank u.

Bron:

Glo in u Volk, D.F. Malan as redenaar 1908-1954; Samestelling, inleiding en aantekeninge deur S.W. Pienaar, bygestaan deur J.J.J. Scholtz; 1964.

Geloftetoespraak deur Pres. Kruger

16 Desember 1896 by geleentheid van die Staatsfees te Paardekraal.

Landgenote,

ek heet u almal hartlik welkom op hierdie plek en ek sal tot u spreek, u versoekende om u hele gedagte tot my te wend om my te verstaan. God is hier teenwoordig; Hy wil Sy oor tot ons neig om te hoor wat ons in ons harte spreek. Hy verstaan die taal van ons hart, maar het geen lus in die taal van ons lippe alleenlik nie. Staan dan eerder by Homself stil en keer tot uself in, want ons het hier met God te doen.

U is ou inwoners van die land, u sal miskien sê: “Ek het opgekom om my gelofte aan die Meester te betaal en oor Sy verlossingswerk te dink in teenwoordigheid van die hele volk.” As u dit met my wil nagaan, staan dan ‘n bietjie by uself stil, keer tot uself en vra u hart af: ken u die weg van die Here of is dit miskien uit die oog verloor wat God gedoen het. Ek spreek nie hier an Sy inwendige, maar van Sy uitwendige roeping, waarvan Hyself in die Ou Verbond en in die teenwoordige tyd Sy volk verlos en gelei het, sodat ons oue natuur verbreek mog word.

Ongelowiges vra of God nog aan Sy volk doen wat Hy onder die Ou Verbond gedoen het, en die wêreld sê: God doen nie meer die tekens en Sy weë is nie meer dieselfde as onder die Ou Verbond nie. Ek wil daaraan herinner dat God nog so doen van geslag tot geslag, totdat Hy op die wolke sal kom om te oordeel, ook diegene wie se oue natuur rebellie teen God gepleeg en kwaad teen Hom gespreek en Hom beskuldig het dat Hy ‘n veranderlike God is.

Wend u gedagtes daarheen sodat u Sy weg kan verstaan, anders kan u in Hom nie glo, nog Sy Naam heilig nie.

Laat ons Hom dan vra soos in Psalm 25 vers 2 gedoen word, ons vernederende en alle menslike roem opsy sit en slegs let op Gods hand, Gods almag, bestier en wysheid, sodat ons mag verstaan waarom ons ons geloftes hier moet betaal, en welke dié is.

Julle gekraakte rietjies en rokende vlaswerkies, u het natuurlike behoefte om Sy weg te ken, sodat u u nie besondig om deur ongeloof te twyfel of God nog dieselfde vir Sy volk is nie.

Kom laat ons vooraf sing uit Psalm 25 en daarvan die 2de vers:

Heer, ai, maakt mij Uwe wegen

Door Uw woord en Geest bekend;

Leer mij, hoe die zijn gelegen,

En waarheen G’Uw treden wendt.

Leid mij in Uw waarheid, leer

IJv’rig mij Uw wet betrachten;

Want Gij zijt mijn heil o Heer,

‘k Blijf U al den dag verwachten.

Mag dit nie u lippe- maar u hartetaal wees as u sing: “Heer! Ai maak mij Uwe wegen door Uw woord en Geest bekend.”

U ganse volk wat hier vergader is, verstaan my. Ek noem u almal tesaam Gods volk, maar u, ou inwoners van die land, wat u gelofte afgelê het om God te dien, om hierdie dag te vier om Sy verlossingswerk te gedenk; tot u spreek ek in die eerste plek. Wat wil u doen?

U sal sê: “Ek het gekom om my geloftes te betaal om Sy verlossingswerk te gedenk.” Ek het vooraf aan u gesê, laat ons alle menslike roem opsy sit. As ons reg wil feesvier, moet ons ons voor Gods aangesig verneder en tot Hom kom.

Ek wil u egter eers op een punt opmerksaam maak. Die mens is altyd geneig om sy oog op ‘n ander te slaan en nie tot homself in te keer nie, en sodoende kom die mens nie tot vernedering voor God se aangesig nie. Elkeen het met homself te doen en ek sê aan u, hier in u midde, let op u eie hart en keer tot uself in, my broers en susters en u almal tesame wat hier is, sodat hierdie plek nie teen ons getuig nie, want as hierdie fees ‘n wêreldse fees word, sal God nie meer by ons woon nie.

Laat ons ons dus verneder en tot God kom. U het gevra: “Heer, ai maak mij Uwe wegen door Uw woord en Geest bekend;” so laat ons teruggaan in die verlede en let op Gods weë en op Sy Almagtige hand, wat so duidelik sigbaar was in die geskiedenis van Sy volk, aangesien Hy hulle vrygemaak het. Laat ons daarby stilstaan en daaraan vashou dat God ons vrygemaak het, sodat ons ons geloftes kan betaal en sodat ons getrou bly.

Ja, ou inwoners van die land, nuwe inkomelinge, vreemdelinge, roekeloses wat met God en godsdiens spot, ek versoek u u met u hele gedagte na my te wend om my te volg.

Die Ou Verbond en die Nuwe Verbond

Laat ons teruggaan tot die Ou Verbond waar God met Abraham Sy verbond opgerig het en u sal die grondslag van sy belofte vind in Sy verbond, wat hom nie alleen tot die Ou Verbond maar tot die laaste nageslag uitstrek.

My broers en susters, u is seker meegereken. U het gelees dat God eers mondeling met Sy volk gespreek het. Onder die stamme het Hy Sem se geslag uitverkies en dit Sy volk genoem. Niemand het God gesien nie, maar Hy het deur die mond van Sy profete tot Sy volk gespreek, en wel sulke dinge dat die allergrootste waarsêers en skrifgeleerdes moes erken, sowel as die grootste ateïste, dat dit alleen die hand van God is wat sulke dinge kan doen.

So het God Hom deur Sy Woord geopenbaar dat Hy regeer en niemand anders nie. En daarna het Hy te midde van alle soorte van nasies Israel Sy volk genoem. Nie dat hulle beter as die ander was nie, maar omdat Hy Hom aan dié volk wou openbaar sodat alle geslagte van die aarde kon weet dat Hy regeer en dat hulle nie van Hom moes afwyk en na waarsêers gaan nie, want so bestaan ons in die natuur.

Daar het sware verdrukking gekom. God het Abraham geroep, hom die sterre van die Hemel getoon en gesê: “Net so sal jou saad vermeerder word.” So strek Sy verbond uit tot die Ou, maar ook tot die Nuwe Verbond. U sal in die heilige Boek van Genesis gelees het dat God sê: “Neem ‘n rooi koei, ‘n bokooi en ‘n ram en twee duiwe, een ou en een jong duif. Die diere moet drie jaar oud wees,” en Hy sny dit deur en lê dit teenoormekaar, elke helfte, en gaan daar tussendeur, en jaag die roofvoëls weg sodat hulle dit nie verteer nie, as ‘n teken dat die verbond opgerig is.

Hoe wonderlik is Gods bestier. Sodat dit nie verteer word nie. Die afgedwaalde volk het verskeurd en verstrooid gelê maar die Here het gewaak dat die roofvoël, Farao, Israel nie verteer nie.

Hoe wonderlik is Gods werk. Israel moes vier geslagte lang onder die verdrukking gebly het, en waar Gods volk ook heen gedwaal het, God het hulle deur tug weer teruggebring en hulle moes erken dat hulle hulle deur Gods Woord moes laat lei of hulle wou of nie, en God het hulle teruggebring. Die jong duif sien op die Nuwe Verbond wat uitstrek tot die laaste nageslag.

Gods Verbond is wonderlik en watter verdrukking die volk ook al ondervind het, en watter kwaad dit ookal bedryf het, God het hulle teruggebring, alhoewel geslagte moes vergaan. In die vierde geslag is die godsdiens weer opgerig en nie afgesny nie. Laat ons oplet en kyk wat daar in Psalm 89 staan. “Ek het vir u ‘n held bestel uit u broers, wat sy troon onder u sal oprig en niemand sal hom van sy troon stoot nie. Konings en vorste sal voor Hom buig en niemand sal sy volk uit Sy hand ruk nie, nog lis, nog bedrog, en Hy sal My Sy Vader noem en Ek sal Hom noem My eniggebore Seun,” maar let op, die Psalm spreek van Dawid, maar sien op die Here Jesus.

Ik zal de heerschappij doen duren bij zijn zaad,

Zoolang de hemel zelf op vaste pijlers staat.

Maar zou zijn kinders ooit Mijn zuiv’re wet verlaten,

Zoo’t richtsnoer van Mijn recht ter reeg’ling niet kan baten,

Zoo zij ontheiligen wat Ik heb voorgeschreven,

Dan mogen zij gewis voor Mijne straffen beven.

Dan zal Ik hen, die dwaas en wreev’lig overtreên,

Bezoeken met de roê en bitt’re tegenheên;

Doch over hem Mijn gunst en goedheid nooit doen enden,

Niet feilen in Mijn trouw, noch Mijn verbond ooit schenden;

‘k Zal nooit herroepen, ‘t geen Ik eenmaal heb gesproken;

‘t Geen uit Mijn lippen ging, blijft vast en onverbroken.

Hoe onwrikbaar is sy belofte. Maar so waar as dit is, so seker is Sy tug op Sy volk indien hulle afwyk. Ek het my voorgeneem om u te wys op Gods hand, Gods bestier en almag, dat Hy nog dieselfde is as in die Ou Verbond, en Hy verander nooit hoe die mens ook al heen en weer slinger. Hy bring die hele volk weer tereg, hoe die sake ook al loop, sodat ons ons voor Sy aangesig verneder en alle menslike roem opsy sit en Hom dank vir Sy weldade wat Hy aan ons bewys het om ons vry te maak en te verlos.

U ganse skaar wat hier vergader is om die gedenkteken wat vir ons en ons nageslag as ‘n blywende monument opgerig is; let op wat daarop geskrywe staan, op die feite, sodat u kan weet wat God gedoen het om ons te verlos en ons kan vashou aan die gedagte dat Hy Sy volk verlos het met Sy Almagtige hand, opdat ons getrou mag wees aan ons gelofte om Hom te dien en ander daartoe op te wek.

God lei en verlos ons keer op keer

My broers en susters, staan daarby stil dat die fees ‘n godsdienstige fees is om God te dien en geen mens nie. Alle menslike roem is uitgesluit, want daar wil die natuur maar heen. Hier is geen mense- maar Godsverering.

Gaan dan met my terug na ons geskiedenis, toe God ons vaders uit die Kolonie uitgelei het oor die Oranjerivier, wat die grens was. In 1835 het my oorlede vader Grootrivier deurgetrek. Hy was een van die eerste Voortrekkers want die Groot Trek het eers in 1836 begin.

Toe was ek ‘n jongeling van tien jaar en die rede waarom ek my ouderdom aan u vermeld is omdat ek nie aan u wil vertel wat ek in boeke gelees het, of in ander tydskrifte nie, maar waarvan ek self oor- en ooggetuie was. Ek wil u op Gods leiding wys en dat dit Gods hand is wat ons uitgelei het en die vryheid gegee het. Laat ons dan ‘n weinig stilstaan by wat ek van toe af tot op hierdie dag deurleef het sodat u Gods weg verstaan.

Die mens is in sy natuurstaat ‘n vyand van God en wanneer hy vry is van politieke wette wil hy losbandig lewe. Toe ons voorouers onder die wette uit weggetrek het en die menslike natuur in losbandige vryheid wou leef om te doen wat hy goedgevind het, het God die natuur gebreek.

Die mense het nouliks die grens oorgetrek of hulle is byeengeroep om bestuurders te kies om die volk te regeer en om geen kwaad toe te laat nie, en hulle het Gods Woord as hulle gids geneem om daarvolgens te leef. Die reël was om van niemand iets weg te neem, selfs nie van die swak stamme in die Vrystaat nie, en u weet wat die natuurstaat is, dat dit oor die swakke wil heers. Maar nee, God het dit belet en dit was ‘n reël wat nie uit mense voortgekom het nie, maar van God self, wat Sy volk dadelik aan Sy bevele volgens Sy Woord wou bind. Wat ons van die nasies wou hê, moes ons met vrede en vriendskap probeer om van hulle te verkry deur middel van onderhandeling, en niks het ons gewelddadiglik geneem nie.

Die vernaamste voorneme van die Voortrekkers was om ‘n vry land te verkry om hulle aldaar te kan vestig, en het hulle deur die Vrystaat getrek, sonder egter om die swakke stamme daar iets te ontneem, maar alleen in vrede en vriendskap handel gedryf.

Broers, u moet met my erken dat dit Gods hand is wat aan ons die vryheid gegee het, en nie onsself nie. Die mens wil in sy natuurstaat immers altyd doen wat hy begeer.

Aan die Vaalrivier gekom, het uit die noorde woeste barbare gekom. Moselikats het op die mense aangeval sonder enige aanleiding of kwessie en manne, vroue en kinders vermoor en slegs 28 of 30 manne het oorgebly, wat in ‘n klein laer getrek het, vertrouende op God om hulle teen die woeste barbare wat die laer vyftien dae daarna by duisende aangeval het, te verdedig. Hulle is teëgehou, God het die volk bygestaan en hulle het tot die Here geroep en hulle het die vyande, waarvan enige honderde op die slagveld gebly het, afgeslaan. Dertienhonderd assegaaie is in die laer gewerp. Die barbare het al die vee weggeneem, met uitsondering van die weinige wat in die laer was.

Daar het hulle gestaan, verleë die hande opheffende om ‘n weg te soek, steeds vertrouende op die Here, en was dit nodig dat die wynstok tot aan die stam toe besnoei word sodat dit goeie vrugte sou kon dra, en God het vir hulle die weg gebaan. Die broers wat agter was, het hulle gehaas om by hulle te kom om hulle broers by te staan teen die vyande.

Na die klein klompie onder oorlede Potgieter, — ek het geen persone voor nie; daar was ook o.a. Cilliers, Uys en meer ander, maar Potgieter was die hoof, — het hulle gesamentlik na Marico vertrek om die vyand te volg en te tugtig en die gelede skade vergoed te kry. God het hulle geseën en hulle het die vyande verslaan. Kyk, die groot seën en uitkoms nadat God hulle getugtig het, sodat hulle alle hulp en krag van Hom sou vra.

Terugkerende het die klompie weinig aangegroei en het hulle Moselikats vir die tweede maal ontmoet by Silkaatskop, distrik Marico. Die eerste geveg het by Zeerust plaasgevind. Die vyand is opnuut verslaan en die Trekkers het die land gaan bewoon, wat God op dié regmatige wyse aan die uitgeweke emigrante gegee het, welke land ons dus van Gods hand ontvang het.

Bloukrans, Bloedrivier en daarna

Die oog van die emigrante was toe op Durban gevestig om ‘n seehawe te kry. Daar het toe ‘n kommisie onder Retief gegaan om die strook land te kry, maar hulle is verraderlik vermoor. Die ander mense het by die Tugela en Blauwkrans gestaan, en elkeen met vee, op ‘n afstand van mekaar.

My broers en susters, die toestand is byna nie te beskryf nie. In die vroeë môre het ons hoor skiet en gedink dat dit welkomskote was. Toe die kommisie tuisgekom het en sê dat die woeste barbare die mense vermoor, kan u ons toestand begryp. Die manne het op die perde gespring, en van my wil ek nie praat nie, maar ek het kinders en swakke vroue gesien wat takke aangedra het tot hulle daarby neergeval het.

Duisende vyande het die aarde bedek. Daar was geen hulp by die mense nie en tot selfs die kleine kinders het tot die Here geroep en die stem van die volk het tot die Here gekom.

Enige honderde vroue, kinders en ook manne is vermoor. Beddens is aan stukke gesny en die vere het orals rondgewaai, rook en kruitdamp het oor die aarde gehang en roofvoëls het nie alleen op die lyke kom aas nie, maar ook begin om die swaargewondes aan te val. Dit was ‘n gruwel van verwoesting wat nie te beskryf is nie. Die oorgeblewenes het die oog na die Almagtige Skepper opgeslaan en dadelik ‘n rapport aan hulle broers te Rietrivier (en) in die Kolonie gestuur en nadergetrek in ‘n laer.

Toe het die edele heer A. Pretorius met sy dapperes gekom en daarop het gevolg die slag van Bloedrivier, waar die gelofte afgelê is om indien God ons die oorwinning mog skenk, ons die dag sou hou as ‘n dankdag, as ‘n sabbatdag om Hom te dien. Siedaar, die grote oorwinning oor duisende barbare deur ‘n klein klompie mense.

Maar daarna het ons weer van ons belofte afgewyk. In die jaar 1839, want in 1838 het die slag van Bloedrivier plaasgevind, het ons weer teruggekom om die vyande hier te agtervolg en na te spoor om die gelede skade vergoed te kry en die vyand te tugtig. Toe was ek ‘n jongeling van dertien jaar, in my veertiende, en was (ek) self opgekommandeer en uitgetrek.

Ons het die land binnegekom, maar dit was skoongevee; die Makatese was uitgeroei met uitsondering van klein klompies hier en daar, wat hulle in die rotse verberg het. Toe hulle die uitgeweke emigrante sien, het hulle na hulle toe gekom en beskerming gevra, en ons het van hulle verneem dat die woeste Moselikats oor die Limpopo gevlug het.

Ons het hulle toe gevra waarom hulle nog in die rotse gebly het en daarop het hulle geantwoord dat daar nog ‘n groot kraal van Moselikats op Silkaatsnek was, wat hulle opgevang, die oues doodmaak en die jonges vir Silkaats agterna gestuur het.

Ons het toe in 1839 teruggekeer en by Silkaatsnek te lande gekom, die kraal daar gevind, die swartes oorwin en nog baie goedere van die vermoorde mense, soos klere, in die stat gevind.

My broers en susters, so is dit in ‘n land wat God aan ons gegee het en nie die mense nie. Die land was skoongevee en daarna het ander Makatese weer ingekom om hier te woon, onder ons beskerming wat ons aan hulle verleen het. Ek moet egter een deel van die geskiedenis oorslaan anders sal dit te lank duur.

Die eerste Vryheidsoorlog

Die tyd is afgewissel deur voor- en teëspoed totdat ons weer afgewyk en die verbond en belofte vergeet het, en ons deyr ‘n vreemde moondheid geannekseer en verdruk is U almal ken die geskiedenis van 1880 en 1881, sodat die volk byna radeloos was en gedwing is om na mekaar te kom en hulle aan die Here oorgegee het om te veg vir die dierbare kleinood en die skat wat Hy aan hulle gegee het.

God het ons eenmaal vrygemaak en waar ons afgedwaal het, het Hy ons teruggebring deur ons hart daartoe te bewerk. Ek wil u op Gods hand wys om Sy weë te erken, sodat ons Sy Naam nie met ons lippe nie, maar met ons hart mag verheerlik, en te erken hoe Hy ons bestuur en ons mag verstaan waarom ons ons gelofte moet aflê.

U weet hoe ons bymekaar gekom het in die tyd toe die land geannekseer was. Toe is daar geroep dat die volk te onkundig was en dit die land nie kon ontwikkel nie, want dit is ‘n ryk land. Toe die land geannekseer is, het deskundiges, mineraloë, uitgegaan om goud te soek, maar God het dit vir hulle oë verberg en hulle rapport was dat daar wel goud was, maar nie betaalbaar nie, en die skat het verborge gebly totdat die Here ons die onafhanklikheid weer teruggegee het, en toe het die ‘onnosele Boere’ die goud gevind.

My broers, ek wil u daarop opmerksaam maak hoe spoedig ons Gods wonders vergeet. Daar kan geen groter wonders en mirakels wees as in die Vryheidsoorlog nie. Sonder ammunisie, ja sonder ‘n kanon, sonder dorpe was ons; en sou dit nie kinderagtig skyn om onder die omstandighede en met slegs 6,000 mense altesaam wat kon skiet, terwyl daar reeds 3,000 troepe van ons teenparty binne ons grense was en 3,000 vrywilligers en ons ons dorpe ook nog moes beset, om teen 12,000 man in die veld te gaan veg, terwyl enige duisende barbare opgemaak is om ons van weerskante aan te val? Toe moes ons ook nog vrouens en kinders beskerm.

Toe ons by Paardekraal byeengekom en hierdie steenhoop opgerig het, het enige burgers van drie- tot vierduisend patrone gehad, maar die meeste geen enkele, sodat oor alle burgers verdeel, elkeen nie meer as vyftien patrone sou hê nie. En sou dit nie dwaasheid wees indien God nie ons harte bewerk het, om met moed teen ‘n moondheid op te trek nie!

Laat ons op Gods hand let sodat ons weet wat Hy aan ons gegee het, opdat ons ons geloftes betaal. En kyk, God het aan ons die oorwinning gegee en ons het ons vryheid weer teruggekry. Is dit geen wonder nie?

Een van die militêre predikante te Newcastle, wat my na die vrede, toe ek daar was, met die vrede gelukgewens het, het aan my gevra hoe ek en die heer Joubert die werk gedoen het om sonder telegraaf en spoorlyn binne ‘n week al die dorpe te beset, sodat geen rapport daaruit verkry on word nie. Ek het geantwoord dat as ek en die heer Joubert dit moes doen, dit sleg sou afgeloop het, maar dit was die werk van ons grote Generaal, Jesus Christus, want as ons bevele op een plek aangekom het, dan was dit alreeds uitgevoer en was alles in orde, en het ek hom duidelik Gods bestier laat opmerk. Hy het alle harte in Sy hand. Toe sê die predikant knikkende, hierdie geskiedenis is tot onder Israel nie te lese nie.

Die geringste heiden en ongelowige moet erken dat dit Gods hand is wat aan ons die vryheid teruggegee het, en geen mens nie.

Slotsom

My broeders en susters, laat my toe dat ek op my persoon afkom.

God het aan u die vryheid gegee en het my gekies as hoof van die staat. Ek het u nie die vryheid gegee nie, maar God, en dus wee my en ‘n vloek oor my indien die vryheid deur my geskend sal word. Ek moet dit verantwoord en sal liewer my lewe wil verloor. Ek spreek uit die binneste van my hart.

Laat ons derhalwe God se weë in die oog hou en sien wat Hy gedoen het en Hom weer verheerlik, siende wat Sy dade is, en nie met ons lippe nie, maar met die hart, en dat ons goed verstaan waarom ons ons geloftes moet aflê.

Soos ek uit die geskiedenis van Israel aangewys het, tugtig die Here, soos ook in Psalm 89 staan. Wanneer ons van Sy bevele afwyk, sal Hy ons met bittere teënhede slaan. En wanneer ons terugaan, laat ons nie teen Sy slaande hand murmureer nie, want die Here sê: “Julle afkerige kinders, keer terug, en ek sal julle afkering genees. Die Almagtige Skepper sê: Beproef My dan, en kyk of Ek nie die vensters van die hemele sal open en My reën afgiet, en Ek sal die opeters en die kewers vernietig, en u skure sal vol word met u kuddes.”

Let op Gods hand. Hy kasty ons, laat ons nie murmureer nie, maar tot Hom terugkeer; dan sal ons vryelik saam met Dawid kan sê: “Toe ek in weelde geleef het, het ek van U afgedwaal, maar nou dat U my kasty, keer ek terug en kus die roede wat soos olie, soos balsem op my hoof is.” Iemand sal nie kan begryp hoe Dawid dit kon sê nie. Maar hy het dit gesê sodat die Here hom nie sou loslaat nie en hy weer tot die Here kon terugkeer. Daarom staan daar in Psalm 12:

“Kom ons ter hulpe Here, behoed ons, want dit ontbreek onder ons om U liefde te betrag, en die liefde beswyk en word minder en minder in ons.” Laat ons ons voor God neerbuig en wees verseker, Sy hand is nie kort nie en Hy kan Sy slaande hand dadelik stop, hoe ver ons al afgedwaal mag wees. Immers, Hy sê: “Kom weer, julle afkerige kinders en Ek sal julle afkering genees.”

Laat ons ten slotte sing van Psalm 105 en daarvan die 8ste vers en laat ons oplet hoe toepaslik dit op ons geskiedenis is.

Broers en Susters, laat ons saam bid.

……………………..

Bron:

President Kruger aan die woord; saamgestel en versorg deur J.S. du Plessis, M.A.; 1952.

Hoe het die Boere weer begin na die Tweede Vryheids Oorlog?

Party Boere het geld en ander goed weggesteek waarmee hulle weer na die oorlog kon begin:

Mnr. C. Strauss:“Oom Dottie het ‘n stroopblik, ‘n groen en goud Lyle’s Golden Syrup-blik wat daardie tyd vier pond inhoudsmaat gehad het, gevat, die geld daarin gesit en die deksel toegesoldeer. Op die plaas was ‘n land, ongeveer 10 ha groot, wat met ‘n klipmuur omring was. Oom Dottie het die blik met sy waardevolle inhoud in die klipmuur versteek.”

Tydens die oorlog het die spesifieke stuk muur omgeval, maar die blik, wel met ‘n paar ekstra duike in, was nog toe en het hy iets gehad om mee te begin.

Mev. Hendrie Louw: “Ouma-hulle se opstal is nooit afgebrand nie. Ná die oorlog kon hulle kosbaarhede soos droë perskes, saad, droë wors en eetgerei wat hulle in die grondmure toegemessel het, gebruik. Hulle het ook goedere wat hulle op hul plaas in ‘n grot versteek het, teruggebring.”

Mev. Mathilda de Kok: “Ná die oorlog het oupa Wille homself en ook sy bure van broodnodige saadkoring voorsien. Verreweg nie genoeg nie, maar ‘n noodsaaklike begin. Vroegtydig het hy sakke vol koring langs ‘n binnemuur in die skuur gepak en toe die muur daarop omgestoot veilig buite sig van enige vyand. Goed weggesteek onder die watervlak in die diep fonteinekuil bokant die populierbos was ook sy perdekar twee jaar lank weggesteek.”

Mev. Rina Steyl: “Oupa Crause het met hul aankoms (op hul afgebrande plaas) sy vrou en seuntjies omarm, gebid en gesê ondanks hul omstandighede loof hulle God en is hulle dankbaar dat hulle almal nog leef en saam terug op hul plaas kan wees. Hulle het sinkplate skuins teen mure van die murasie gepak om vir hulle ‘n woonbare skuiling te maak. Die kinders het by die afgebrande skure en perdestalle gebrande mielies opgetel en dit teen klippe so skoon as moontlik geskuur sodat ouma vir hulle kaboemielies kon maak.”

Tydens die oorlog het Oupa Crause vir sy gesin kom kuier, en net betyds weggejaag voor die engelse hom kon vang. Net voor hy gery het, het Ouma “…uitgehardloop gekom met ‘n vrugtefles en geroep: ‘My man, neem ons geld saam!’ Sy het haar voorskoot afgehaal en die vrugtefles met honderd goue ponde vasgebind sodat Oupa ‘n greep daarop kon hê. Oupa is in ‘n jaaggalop in die teenoorgestelde rigting as wat die engelse gery het na ‘n leegte waar die rooigrasse in hul sade gestaan het. In die gejaag het die gehawende voorskoot geskeur en Fluit het die vrugtefles stukkend getrap. Die goue ponde het tussen die gras gespat, maar Oupa moes voortjaag.”

Na die oorlog het die gesin 99 goue ponde daar opgetel.

Ander Boere het met skenkings van familie, ruilhandel en harde werk weer op die voete gekom:

Mnr. Hendrik Smit: “…Na die oorlog het … oom Hennie en tant Alie Palm … na hul leë plaas, Blackwood, teruggekeer. Van sy beeste en skape het nie een lewende dier oorgebly nie. Die huis en ander buitegeboue was afgebrand. Oor die agterste kamer in die gang het ‘n stuk dak bly hang, wat ‘n mate van skuiling teen wind en weer gebied het…. Hul enigste meubels was twee ysterkateltjies en ‘n paar leë seepkissies. Besorgde familie het ‘n kerriekoeitjie (‘n soort melkkoei van destyds) met ‘n groterige verskalfie vir ‘n bietjie koffiemelk geskenk.”

Mej. Amanda du Plessis: “…Ná die oorlog moes hulle help om afgebrande plaashuise op te bou. Pa moes timmer en bou. Ma het by ‘n gebarste seeppot skaapvet in steentjies seep probeer omsit en die kinders het wolpluisies van doringbome afgestroop om te verkoop….”

………………………..

Bron: ABO 100 Ons lesers vertel, deel 1, 2001.

Die Leeu van die Waterberg: adv. Hans Strijdom

(Deel 1)

“Dit was twee dae voordat Suid-Afrika se vyfde premier aangewys sou word. Die hele land het gegis oor die drama wat hom in die komende week sou ontplooi. Agter die skerms was daar drukke beraadslagings oor wie dr. D. F. Malan sou opvolg. Om gereed te wees vir gebeurlikhede wou ek ‘n paar foto’s van Hans Strijdom en sy gesin maak. Deur bemiddeling van ‘n kabinetsminister het ons ‘n afspraak gereël, want Strijdom, wat pas van Europa af teruggekeer het, wou geen koerantman te woord staan nie.

Eindelik was die Strijdom-gesin gereed. Die fotograaf het oorgehaal, maar die kamera moedeloos laat sak. “Almal lyk so vreeslik ernstig,” het hy gekla.

“Glimlag ‘n bietjie, Hans,” het mev. San Strijdom haar eggenoot aangespreek. “Jy lyk darem te ernstig.”

Suid-Afrika se aangewese Premier het die oorslaanbaadjie van sy donker pak reggetrek en sy das nog ‘n keer verskuif. “Maar, vrou, jy weet tog dat ek ‘n ernstige man is,” het hy hom verweer. Dit is half skertsend gesê, want ‘n breë glimlag het sy gesig geplooi.

Maar onbewus het Hans Strijdom daardie dag self sy eie lewensbeskouing opgesom. Wat hy doen, doen hy met ‘n erns en toewyding wat min van sy kollegas by hom vermoed het toe hy byna dertig jaar gelede uit die agterbanke van die Volksraad opgestaan het om sy nooienstoespraak te lewer.

Só het sy politieke vriende en teenstanders Johannes Gerhardus Strijdom oor baie jare leer ken. Sy doelgerigtheid het hom voorbestem vir wat hy vandag is, en wat hy bereik het, het hy verower deur ernstige arbeid.” (1)

Sy opgroei

“…(Hans) was maar ‘n kwajong en het baie slae van sy vader en moeder gekry, dikwels omdat hy so eiesinnig was en dinge volgens sy eie manier wou doen… Dikwels het sy moeder hom gemaan: “Hans, trek aan jou skoene; die dorings sal jou steek.” Sy enigste reaksie was dan: “Bring die dorings en laat hulle my eers steek!” (1)

Hy het op Willowmore skoolgegaan, en was ‘n skrander leerling. Vir hoërskool opleiding het sy vader die jonge Hans na die geskiedkundige skool op Franschhoek gestuur. Op dié skool het so ‘n sterk Vaderlandsgees geheers dat “…gedurende die paar jaar dat Strijdom daar was, klagte (was) van die Onderwysdepartement oor die ‘dislojaliteit’ in die skool.” (1)

“Op Stellenbosch (1910-1912) het hy dadelik ingeskakel by dié deel van die studentesamelewing wat daarna gestreef het om die Afrikaner tot sy reg te laat kom. Hoewel hy nooit een van die leiers was nie, het hy aktief deelgeneem aan debatsverenigings en ander kultuursake. As debateerder was hy moeilik te klop. Hy het baie met sy studentemaats geargumenteer. Hy was ‘n pligsgetroue student, maar het nie nodig gehad om baie hard te werk nie. Tog het hy die eksamens met groot sukses afgelê. Hy was 18 jaar oud toe hy die graad B.A. behaal het.

Op die Rugbyveld was hy ‘n doring. Hy het langs sy vriend, Stephen le Roux senter gespeel. Daar het hy “…dieselfde toegewydheid en bestendigheid geopenbaar as wat sy openbare loopbaan in later jare gekenmerk het.” Tennis het hy ook graag gespeel en het altyd ‘n lewendige belangstelling in dié sportsoort gehad.

Na hy sy graad behaal het, het hy met volstruise in die distrik Willowmore gaan boer. Maar hy was skaars aan die gang toe die volstruismark in duie stort. Gelukkig kon hy op sy geleerdheid steun sodat hy in 1914 na Pretoria verhuis om staatsprokureur te word.

Die Eerste Wêreld Oorlog

Augustus 1914 word Suid-Afrika deur die Britse regering versoek om ‘n sekere deel van Suid-Wes-Afrika te gaan inneem. Hierdie tyd kan as die enigste periode beskou word waar Hans deur andersdenkendes verplig was om in stryd met sy gevestigde opvattings te handel. As 21-jarige was Hans Strijdom nog onderhewig aan die verpligte militêre diens van die Verdedigingsmag. (2)

Hy het egter nooit teen die Rebelle opgetree nie, en het botweg geweier om aan die militêre oefeninge vir die staatsamptenare deel te neem.

Na die Rebellie bekamp is deur die regering, word Hans opgeroep vir diens in die 6e Mediese Brigade Veldambulans. Daar was hy betrokke “…van 13 November 1914 af tot 26 Februarie 1915 en was onder die bevel van Engelse offisiere wat die lewe vir hom so ondraaglik gemaak het vanweë sy openlike teenkanting teen die Regering se oorlogsbeleid, dat hy aansoek gedoen het om oorgeplaas te word na een van die burgerkommando’s wat onder die leiding van Afrikaneroffisiere gestaan het.” (2)

So is hy op 27 Ferbruarie 1915 ingedeel by die Helgard-Verkenningskorps, deel van die 3e Berede Brigade (regtervleuel), onder die bevel van kaptein Helgard de Jager. Op 15 April is hy van gewone manskap tot korporaal bevorder, en op 9 Augustus 1915 het sy dienstydperk tot ‘n einde gekom.

Nylstroom toe

Hy het baie belanggestel in die toneel-bedryf, en op so ‘n geselligheid het Hans vir Margaretha van Hulstein, ‘n Londonse toneelkunstenaar wat onder die naam Marda Vanne opgetree het, ontmoet. Die twee was gou dolverlief en verloof kort daarna. Sy was die dogter van sir Willem van Hulstein, ‘n bekende mynbaas van die Goudstad en Engelse edelman.

Toe die getroude paartjie in Mei 1918 na Nylstroom verhuis, het daar egter krakies in hul huwelik verskyn. Margaretha kon haar nie by die platteland aanpas nie, en die twee is sonder enige kwade gevoelens geskei. Geen kinders is uit die huwelik gebore nie. (3)

In 1918 is Hans as advokaat tot die Kaapse Balie toegelaat, maar hy het nooit as advokaat gepraktiseer nie. Hy het egter aansoek gedoen, in Afrikaans, by die Hooggeregshof in Pretoria om as prokureur toegelaat te word. Dit is goedgekeur.

Hy was waarskynlik ook die eerste prokureur wat ‘n huwelikskontrak in Afrikaans opgestel het. Toe hy die kontrak by die Akteskantoor indien, het die Registrateur geweier om dit te registreer. Eers na ‘n bevelskrif van die Hooggeregshof is sy aansoek toegestaan.

As nuweling op Nylstroom het hy aanvanklik maar gesukkel om sy praktyk aan die gang te kry, maar weldra het sake verbeter en het hy ‘n bloeiende praktyk opgebou.

Sy belangstelling in die boerdery was nog altyd sterk. Hy het die plaas Elsjeskraal op die Springbokvlakte gekoop en naweke geboer. Hier was hy altyd op sy gelukkigste. Later het hy ook op die plaas Sandvlakte naby Warmbad, saam met sy broer Raymond geboer. Daar het hulle veral met Friesbeeste geteel en op groot skaal gesaai.

Van 1923 tot 1929 was hy voorsitter van die Waterbergse Landbougenootskap. Maar nadat hy tot Volksraadslid vir Waterberg verkies is, hy nie meer kans gesien om sy aandag aan die boerdery te wy nie en het hy uitgetree. (3)

In die Volksraad

“Toe genl. Hertzog die destydse Volksraadslid vir Waterberg, Piet le Roux van Niekerk, na die Senaat bevorder, moes die kiesers van Waterberg in 1929 vir hulle ‘n nuwe kandidaat soek. Hul keuse het eenparig op Hans Strijdom geval, maar hy het nie lus gehad om Parlement toe te gaan nie. Hy moes uiteindelik omgepraat word. Die feit dat Stephen le Roux (sy vriend) reeds ‘n paar jaar vantevore Volksraad toe is, het sy besluit vergemaklik.” (3)

Toe hy egter besluit het om hom verkiesbaar te stel, het hy sy volle gewig by die saak ingewerp. In die verkiesingstryd het hy die oorwinning van sy voorganger bestendig deur 1156 stemme op hom te verenig teenoor 573 stemme vir sy teenstander, die kandidaat van die SAP.

As jong agterbanker in die Parlement, het Hans Strijdom aandag getrek deur die vuur en skerpheid van sy toesprake. Sy eerste toespraak het hy op 29 Julie 1929 in die Volksraad gehou. Hy het gepraat oor waterbewaring en besproeiing, ‘n saak wat hom sy lewe lank na aan die hart was. Hy het gepleit dat die regering “…’n duidelike besproeiingsbeleid vir die hele Suid-Afrika (moet) formuleer” en dat daar met die oog op waterbewaring, sonder versuim ‘n besproeiingsopname van die land gemaak word.

Dat dr. Malan in 1948 die portefeulje Lande en Besproeiing (nou Waterwese) aan adv. Strijdom toegewys het, is dus nie toevallig nie. Baie van die dinge wat hy as agterbanker bepleit het daardie jare, het hy as Besproeiingsminister ten uitvoer gebring. Dwarsdeur die jare was hy ‘n groot kampvegter vir die regte van die boere.

“Wat die politiek betref, het Strijdom tot die sogenaamde republikeinse vleuel van genl. Hertzog se Nasionale Party behoort. Hierdie vleuel, bestaande uit die jonger garde onder leiding van dr. N. J. Van der Merwe, is reeds vóór Strijdom se toetrede tot die Volksraad deur genl. Hertzog oor die kole gehaal oor hulle uitgesprokenheid.”(3)

Die mislukking van sy eerste huwelik “…was vir Strijdom ‘n hewige skok, maar die reaksie het hom reguit na sy bestemde loopbaan gestuur. Dit het hom met groter toewyding aan die saak van die Nasionale Party laat ywer.” (3)

Kort voordat hy tot Volksraadslid verkies is, het hy en die predikantsdogter San de Klerk mekaar ontmoet. Hulle is aan mekaar voorgestel net nadat hy skeidsregter by ‘n rugbywedstryd was. Toe Hans na die eerste Sitting in die Kaap terugkom op Nylstroom, het hy onthou van die bruinoog-nooi en haar gaan opsoek. Hy was heelwat ouer as almal in haar vriendekring, maar hy het hom nie daaraan gesteur nie. Twee jaar later, in 1931, is hulle getroud.

Hans Strijdom het eindelik ‘n “…hawe gevind waar die branders altyd kalm was en die persoon van alle persone gevind wat hom sy hele loopbaan in die huis en op die verhoog sou bystaan.” (4) Dinge het dadelik by die huis goed gegaan, maar dit het nie so goed in die politiek verloop nie.

Suid-Afrika is van die goudstandaard afgedwing, groot droogte het in die Noord-Transvaal geheers, en die eerste klankies van ‘n koalisie met die Sappe, waarin adv. Strijdom so ‘n renons gehad het, het geklink. Hans Strijdom se lang en moeisame verblyf in die politieke woestyn het begin.

Nat en Sap smelt saam

Op die Nasionale Party se kongres, 9 Augustus 1934 te Pretoria, was dit duidelik dat die oorgrote meerderheid ten gunste van die koalisie is. Hy en ‘n klein groepie Nasionaliste, onder aanvoering van mev. E.G. Jansen, hyself en L.J. du Plessis, het geen twyfel gehad oor hul standpunt i.v.m. ‘n koalisie tussen die SAP en die Nasionale Party, nie.

Hans Strijdom het sy kans afgewag om ook sy bydrae te lewer: “’Ek was van die begin af gekant teen Samesmelting om dieselfde redes as wat genl. Hertzog die vorige jaar teen koalisie was,’ het hy gesê. Verder het hy nie gekom nie. Die voorsitter het ontdek dat Strijdom selfs nie die afgevaardigde van Waterberg is nie, maar slegs die secundus. Die afgevaardigde, mnr. M. Bakker, was in daardie stadium self in die saal en die voorsitter het Strijdom se reg betwis om te praat terwyl die afgevaardigde aanwesig was. Sy beslissing het ‘n opstootjie laat ontstaan, maar Strijdom is nie toegelaat om verder te praat nie.”

Nadat die saak bepraat is, is besluit om te stem oor die vraag of die twee partye moet saamsmelt. Die uitslag was verpletterend vir die minderheid: 281 stemme teenoor 38.

Die 38 het hulle uit die kongres onttrek en in die klubsaal van die Polleys Hotel hul eie verrigtinge voortgesit. Hulle het besluit om die Nasionale Party voort te sit, ‘n nuwe hoofbestuur van sewe gekies. Hans Strijdom was een van die sewe, en as die party se enigste Volksraadslid in Transvaal, is hy ook aangewys as lid van die Federale Raad.

“…Die besluit wat Hans Strijdom en sy kollegas daardie dag geneem het, het moed vereis. Die stroom waarteen hulle moes swem, was sterk. Hoè sterk, het hulle eers later besef toe daar begin is om die Nasionale Party van onder af op te bou.

Nadat die formaliteite afgehandel is, het sen. Stoffberg gevra of hy iets kon sê. ‘Na wat vandag gebeur het, weet ons dat Hans Strijdom nie soos ander leiers bolmakisie sal slaan nie,’ het hy gesê. Die ander het luid toegejuig.”( 5)

(Word vervolg)

………

Saamgestel deur R. Vorster

………

Bronne:

Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 9-12.
J.G. Strijdom, Sy politieke loopbaan van 1929 tot 1948; J. L. Basson; 1980; bl. 12-15.
Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 14-16.
Ons eerste ses Premiers, ‘n persoonlike terugblik; Piet Meiring; 1972; bl.100-105
Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 22.

Die ontstaan van POQO en die moord komplotte

“Die PAC het, op dieselfde patroon as die ANC (in die stigting van hulle militêre been, Unkhonto), baie vinnig ook hul eie moord-afdeling gestig. Hierdie terroriste-vleuel is gestig in Kaapstad se Langa en Njanga lokasies, tydens die winter van 1960. Sy bestaan is ontdek toe die polisie afgekom het op ‘n komplot om boergesinne in ‘n sekere dele van die Wes Kaap, veral die Stellenbosch gedeelte, uit te moor.

Hierdie organisasie is Poqo genoem, wat beteken “Suiwer”, heelwaarskynlik met verwysing na suiwer swart nasionalisme. Net soos Umkhonto, was Poqo se doelwit die omverwerping van die regering van Suid-Afrika. Waar Umkhonto alle rasse in die beweging verwelkom het, was Poqo streng beperk tot swartes alleen.

Groot groepe onskuldige swartes is geintimideer en mishandel ten einde hulle te dwing om by Poqo aan te sluit. Baie gou was dit die magtigste swart ondergrondse beweging in die geskiedenis van Suid-Afrika.

Poqo was saamgestel op die eg tradisioneel kommunistiese wyse. Dit het bestaan uit selle. Lede van selle is nie toegelaat om te weet wie lede van ander selle was nie. Vir enigiemand wat Poqo-geheime verklap het, was die dood sy voorland. Dit is ‘n bekende feit dat amper twaalf lede so gedood is omdat hulle “Poqo geheime verklap het”. Daar is wel later ‘n paar radikale wittes in die beweging toegelaat.

Daar het ‘n poqo-sel bestaan in die Paarl destrik van die Wes Kaap, sedert laat 1961. Deur midel van ‘n reeks wrede moorde, beheer Poqo weldra amper die hele Langa lokasie. Party van die slagoffers is gemartel en gedood – hul koppe is afgesny terwyl hulle nog lewe.

Aan die einde van 1962 het Poqo weer in Paarl toegeslaan. In die vroeë oggend ure van 22 November 1962 het hulle in die area ingestroom en begin plunder, brand en steel. Ook is twee jong blankes, mej. Rencia Vermeulen, 19, en mnr. Frans Richard, 22, in stukke opgekap.

Die polisie het opgedaag en vyf van die moordenaars dood geskiet. ‘n Woeste geveg het gevolg wat meer sterftes tot gevolg gehad het. In verdere gevegte is nog ander gedood, gewond en oor die 300 gearresteer.

Poqo skrikbewind verskuif na Transkei

Teen die einde van 1962 het Poqo sy volle fokus na Transkei verskuif. Op 19 Oktober 1962 is ‘n hoofman in die St. Mark distrik, vermoor. Kort hierna het ‘n doodsbende (‘death squad’) van Langa vertrek om Transkei se Opperhoof, Kaiser Matanzima, te gaan vermoor.

Die polisie het weereens van die komplot te hore gekom, en in ‘n bloedige geveg op 12 Desember 1962, is sewe terroriste gedood en meer as ‘n dosyn gearresteer. Daarna het ‘n geveg by die Queenstown Spoorwegstasie met ‘n groep van 24 gewapende Poqo-moordenaars, gevolg. Een polisieman, Sersant Manie Maritz, is in stukke gekap. Twee Poqo-lede is hierna ter dood veroordeel en 18 ander in die tronk gestop.

Poqo het een na die ander doodsbende na Transkei gestuur, die polisie het ‘n hele paar van hulle op verskillende Spoorwegstasies gevang. In Januarie-Februarie 1963 kom die opdrag aan doodsbendes om “alle blankes in Transkei te vermoor”. Die polisie het hierdie komplot verydel en 200 arrestasies is gemaak.

Op 2 Februarie 1963, het 50 Poqo-moordenaars onverwags twee karravane van kampeerders, naby die Basheerivier brug, aangeval. Petrolbomme is in die karravane ingegooi en toe die mense vlug, is hulle geslaan en opgekap deur die “bevryders”.

Die vermoordes was mnr. Herman Grobbelaar, ‘n padbouer, sy vrou Elizabeth, hulle twee dogters, Norma, 14, Dawn, 10, asook ‘n jong vriend, mnr. Derek Thompson. Drie-en-twintig Poqo-moordenaars is later ter dood veroordeel vir hierdie misdade.

Tydens hierdie aanvalle was die stigter van Poqo, Robert Sebukwe, in die tronk. Sy tweede-in-bevel, Potlako Leballo, was in beheer van die moordtogte. Na Leballo ‘n termyn tronkstraf uitgedien het, het hy Suid-Afrika verlaat, net voor die Sharpeville-gebeure. Hy het sy hoofkwartiere verskuif na Maseru asook ‘n plek met die naam “Nasionale Huis”, geleë in Johannesburg.

Die nag van God se genade aan Suid-Afrika

In Leballo se Maseru kantoor het hy sy swart sekretaresse spesifieke bevele gegee, en aan haar ‘n briewetas vol briewe oorhandig. Haar bevele was dat sy en ‘n gesellin na Bloemfontein moes reis en die briewe, geaddresseer aan 150 geheime Poqo sel-leiers regoor Suid-Afrika, van daar af pos.

In elke brief was die bevel dat daar in die nag van 8 April 1963, ‘n massa opstand regoor Suid-Afrika moet plaasvind. Dood en verwoesting moet daardie nag plaasvind. Leballo het al ontelbare dreigemente gemaak dat hy mans, vroue en kinders in Suid-Afrika gaan uitmoor. Nou wou hy die dreigemente uitvoer.

‘n Paar nagte voor die 8ste April het die reën ordentlik neergegiet. ‘n Lenige, blou-oog Suid-Afrikaanse polisieman was die nag op besoek in Maseru. Terwyl hy langs die sopnat hoofstraat afstap, loop hy hom skielik vas teen ‘n “man wat hy dadelik herken as ‘n buitelandse agent wat in Maseru werk”.

In die gesprek wat gevolg het, het die agent genoem dat “sy span” heimlik ‘n paar nagte tevore in Poqo se hoofkwartiere ingekom het, en ‘n klomp dokumente afgeneem het. Sommige dokumente bevat name en adresse van honderde Poqp-lede binne Suid-Afrika! Na ‘n warm redenasie het die Suid-Afrikaner die agent oorreed om vir hom kopieë van die film te gee.

Teen middernag is die Polisieman per vliegtuig oppad Pretoria toe, waar hulle dadelik aan die werk spring om die film te ontwikkel. Uit die kopieë voor hom was dit duidelik dat die nag van 8 April eenkant gesit is vir moord en verwoesting regoor die land. Poqo wou duisende vermoor daardie nag. Leballo sou die bevele uitstuur vanuit sy kantoor in Maseru.

Al wat die lang polisieman nog kort gekom het, was die adresse van die Poqo doodsbendes. Hy het bevel gegee dat al die grensposte vanuit Lesotho streng dopgehou moet word. Toe Leballo se twee afgevaardigdes met die briewetas die volgende oggend die grens oorsteek, is hulle dadelik opgemerk deur die polisie.

Die twee afgevaardiges is uiteindelik in Ladybrand voorgekeer en die briewetas met sy inhoud in beslag geneem. Na die briewe ontsyfer is, kon die polisie uitgebreide massa arrestasies regoor die land maak. Amper al die “gewone soldate”, en die top leiers van Poqo is gearresteer. Tesame meer as 3 000!

‘n Gedeelte van die briewe het as volg gelui: “‘n Wilde dans- en drink-partytjie is gereël vir die nag van 8 April. Almal moet dans…” Sekuriteits Polisie het die kode herken. Die betekenis was dat daar die nag van die 8ste April “die dans van die dood en van verwoesting” moet wees.

Ten spyte van die puik werk van die polisie was daar nogtans insidente in Johannesbrug, King William’s Town en nog ‘n paar ander plekke.

Intussen het die polisie verdagte areas met landmyn verklikkers gevee, op soek na wapens. Fabrieke waar Poqo-lede gewerk het is deursoek. ‘n Ysingwekkende hoeveelheid primitiewe wapens is ontdek: pangas, strydbyle, byle, messe, assegaaie, swaarde, lood pype en selfgemaakte vuurwapens van allerlei soorte.

Daar is selfs spesiaal tuisgemaakte twee-snydende swaarde gevind. ‘n Paar honderd van hierdie wapens word in die Polisie Museum te Pretoria uitgestal. Met hierdie daad is een van die mees primitiewe, beplande revolusies in die geskiedenis van Suid-Afrika, afgeweer.

Deur die genade van God alleen, is die nasionale bloedbad wat hom die 8ste April 1963 sou afspeel, verhoed.

Vroeg in die jaar 1963, het die kommuniste en hul misleides ‘n sielkundige intimiderings-veldtog teen blankes en swartes in Suid-Afrika, geloods. Die kanaal hiervoor was die ANC.

Bangmaak pamflette is orals in posbusse en ander ooglopende plekke geplaas. Hierdie pamflette is oor ‘n groot gedeelte van die land versprei en het die volgende boodskap bevat:

“LUISTER WIT MAN!

Vyf blankes is in Transkei vermoor, ‘n ander een opgekap in Langa… Deur die hele land vind elke week sabotasie-veldtogte plaas, nou hier, dan daar. Die blankes is besig om al venyniger en paniekbevanger te raak… Teen hierdie spoed sal Suid-Afrika binne ‘n jaar of twee gewikkeld raak in ‘n tweede, maar bloediger en verwoede Algeriese oorlog.

SABOTASIE EN MOORD HET VERDUBBEL IN DIE LAASTE JAAR

SABOTASIE EN MOORD GAAN NIE VERDWYN NIE.

Voor jou lê ‘n oneindige lang toekoms van verskrikking, onsekerheid en stadig maar seker kwynende gesag. Jy sal altyd ‘n geweer by jou hê, en nooit weet wie jy kan vertrou nie. Miskien is die straatveër ‘n saboteur, miskien het die kantoor-teemaker ‘n geweer… Jy sal nooit veilig wees nie, en nooit sekerheid hê nie.

DIE OORLOG WAT JY BEGIN HET SAL JY NIE KAN WEN NIE.

Hoe dit ook al sy, nasionale paniek het nie losgebreek soos voorspel deur die CPSA-ANC en Unkhonto-leiers, nie.

Klopjag op Leballo se hoofkwartiere

‘n Klopjag is in April 1963, op die hoofkwartiere van Leballo in Maseru uitgevoer deur die Brits-Basoetoelandse Polisie. Hulle het afgekom op ‘n goudmyn van inligting. (Daar is uiters waardevolle ontdekkings gemaak.) Leêrs is gevind, met die name en adresse van omtrent 15 000 lede. Hierop het baie arrestasies gevolg, maar Leballo het daarin geslaag om te ontsnap.

Die berugte Patrick Duncan, wonende in Basoetoeland, was gedurende hierdie tyd kop in een mus met Leballo. Alhoewel grootendeels uitgeroei, het Poqo tog swakkies aangehou om op te tree. Poqo het nou ‘n publikasie uitgegee genaamd ‘Black Star’, waarin hy die bogenoemde feite ontken. Poqo het herhaaldelik gelieg oor sy verbintenis met kommunisme.

Leballo het Rooi China gaan besoek in Julie 1964 en ten minste $10 000 ontvang, met die belofte dat meer sal volg. In Februarie 1965 was hy weer in Peking as spesiale gas van die kommunistise Instituut van Buitelandse Sake. Hy het daar lesings gegee en inspeksies gedoen, en troepe is byeengeroep ter ere van hom. Baie PAC-lede is opgelei in Rooi China. Die PAC het kantore in verskeie Afrika stede, London en heimlik in Suid-Afrika.

Die Soviet Kommunistiese Party het amptelik hulle goedkeuring geheg aan die dade van Poqo. Hulle het verklaar dat “lydelike verset verby was” en het hulle seëning op “spontane uitbarstings van (sulke groepe soos) Poqo” uitgespreek.”

……………

Vry vertaal uit Engels uit die boek A History of Communism in South Africa, deur Henry R Pike, bl353-357.