Soos vertel deur mnr. Servaas le Roux in sy boek (titel onderaan hierdie stuk).
______________
Sommige word ryk gebore; sommige verkry rykdom; sommige word rykdom toegewerp. Willem Prinsloo was beslis in die derde kategorie. Na ‘n leeftyd van sukkel, waarin gebrek hom nou nie juis gepla het nie, maar ontbering sy skaduwee was, toe hy byna sewentig was, het hy een môre wakker geword en uitgevind dat die wêreld se rykste goudskat onder sy voete verborge lê.
Goudmyne, opspringende dorpe, al die tierlantyntjies van die “beskaafde” stadslewe was vir “Lang” Willem afstootlik. Hy het ‘n derde van sy plaas verkoop vir wat vir hom ‘n onmeetlike fortuin was, en getrek na ‘n minder bewoonde wêreld. Daar het hy ‘n ander plaas bekom, waar hy tog seker toegelaat sou word om sy dae in vrede te slyt sonder om sy buurman se skoorsteenrook te kan sien.
Nadat die geluk hom egter eenmaal toegelag het, kon hy nie so maklik daaraan ontsnap nie. Die hele Afrika was een stukkie woeste aarde, waardevoller as enige ander stuk ter wêreld, en daar het Lang Willem hom neergelaat op soek na eensaamheid en eenvoud. Ná goud kom diamante. Sy nuwe plaas was die ontstaanplek van die beroemde Premier-diamantmyn, houer van die beroemde Cullinan-diamant, onder die grootste ter wêreld, en die skatkamer waaruit ongemete rykdomme sou voortkom.
Hy is in 1818 in die Kaapkolonie gebore en was as agtienjarige seun onder die eerste emigrante wat hulle anderkant die Vaal gevestig het. Ek het ook verneem dat hy in Hendrik Potgieter se kommando was wat die Matabeles uit Transvaal gedryf het. ‘n Goeie aantal jare was hy olifantjagter, met matige sukses. In 1851 was hy lid van die eerste geselskap Boere wat die Ngami-meer besoek het. Ander in die geselskap was Martinus Swartz, Jan Viljoen en Petrus Jacobs.
Die enigste avontuur in sy jagtersloopbaan wat enigsins buite die alledaagse is, was sy geveg met ‘n gewonde buffel. Hy het die dier gekwes, die buffel het hom gestorm en Lang Willem het hom beetgepak. Ontsaglik sterk soos hy was, kon hy teen ‘n buffel nie veel uitrig nie, en hy is agteruit gedruk teen ‘n boomstam. Gelukkig was dit ‘n dik stam en die punte van ‘n paar gebreekte takke het só uitgesteek dat hy tussen hulle teen die stam kon leun op so ‘n manier dat die buffel hom nie mooi kon bykom nie.
Na ‘n ruk het die buffel teruggetrek toe hy al te veel bloed uit sy wond verloor het, en kort daarna het hy neergesak. Maande daarna het Prinsloo gely aan die inwendige beserings. Drie of vier maande lank kon hy net op krukke beweeg.
Nadat hy ‘n ruk in Transvaal was, het Willem hom op die Hoëveld van die Witwatersrand gevestig op ‘n plaas in die gebeid Oos-Rand. Die naam van die plaas was, as ek reg onthou “Geduld”. In heirdie tyd was sy lewe maar net soos dié van die ander Boere van die omgewing. Hoewel hulle onbesorgd kon lewe, het hulle geen rykdom hoegenaamd gehad nie.
Ek het die Prinsloos 40 jaar gelede goed geken en onthou hoe hulle my vertel het dat op die jaarlikse trek van die Hoëveld na die Laeveld die meisies die skape aangejaag het; die jong mans, natuurlik ook op perde, het die beeste versorg. Dit was hul omstandighede toe die eienaardige wisseling in hul lewe gekom het.
In 1885 en 1886 het skielik geblyk dat die Rand een van die grootste goudvelde ter wêreld is. ‘n Paar jaar later sou dit die grootste van almal wees.
Prospekteerders het op Lang Willem se plaas gekom, en met sy opvattings van patriargale en landelike eenvoud het hy geweet dat die vrede en rus verby is. Hy het ‘n aanbod van £40,000 vir ‘n derde van sy plaas gekry en dit aangeneem. Dadelik het hy ‘n nuwe wêreld gaan soek en hom neergelaat op die plaas Kaalfontein, sowat 25 myl ten ooste van Pretoria. Dit was in 1888. Die ander twee-derdes van Geduld is mettertyd verkoop vir £90,000.
Ten spyte van sy plotselinge rykdom het Willem Prinsloo ‘n eenvoudige Boer gebly in sy uitkyk op die lewe, besonder taai en streng van aard. Uit niks het hierdie geaardheid beter gelyk as uit sy handelswyse met die geld wat so mildelik in sy hande gestop is nie.
Sy rykdom is aan die Standard Bank in Johannesburg in bewaring gegee. In 1889 het ‘n depressie ingetree. Die Bank van die Kaap die Goeie Hoop en die Westelike Provinsie-bank het ineen gestort. Willem Prinsloo wou niks meer waag nie. Met sy wa het hy die 70 myl of wat na Johannesurg getrek en stilgehou voor die Standard Bank in Commissionerstraat.
Daarbinne het hy sy geld gevra, in goud. Die kassier het gaan praat met die assistent-bestuurder, die assistent-bestuurder met die hoofbestuurder. Die baas het kom praat met hierdie onbuigsame Boer. Vergeefs. Willem Prinsloo wou sy geld hê en teenstand het hom net meer oortuig dat hy maar liewer sy geld moet vat.
Dit is vir hom gebring in seilsakkies, elk met £1,000. Moeisaam het hy dit begin tel, maar die proses was vir hom te lank. Hy het genoeg vertroue in sy medemens gehad om die bankbestuurder se woord te neem dat elk van die sakkies duisend goue ponde bevat; hy het hulle maar op sy wa gelaai en huis-toe gery.
Op sy plaas het hy die goud in ‘n groot kis in die voorhuis gehou. Mense het hom gewaarsku dat daar baie slegte mense na Transvaal gekom het wat hom sou vermoor en beroof. Hy het hom vasberade voorberei op elke gebeurtelikheid. Moderne gewere, almal gelaai, het klaar gestaan, maar sy grootste vertroue was nog altyd op sy ou olifantgeweer gevestig. As hy daarmee gewapen is, kon hulle maar kom.
Wyle mnr. Karel Rood, wat die plaas besoek het met die doel om die res van Geduld vir ‘n maatskappy te koop, het my van een insident vertel.
Willem Prinsloo, die seun van Lang Willem, het in ‘n naburige huis gewoon. Hy sou na Pretoria gaan en het met sy pa kom praat oor sake wat hy daar vir hom moet verrig. Nadat die instruksies gegee is, vra Lang Willem: “Het jy genoeg geld?”
“Ja, Pa.”
“Jy sal miskien meer nodig hê.”
“Nee, ek dink ek het genoeg, Pa.”
“Ek sê jy sal miskien meer nodig hê.”
Sonder praatjies het Lang Willem na die groot kis gestap, een van die sakkies oopgemaak, albei vuiste ingesteek en ‘n dubbele handvol goud uitgehaal. Sonder om te tel het hy dit in sy seun se bladsak gegooi.
Nadat die ander dele van Geduld verkoop was, het die opberging van goud op die plaas baie moeilik geword wanneer in die winter na die Laeveld getrek moes word. Na lange oorpeinsing het Lang Willem besluit om weer van die bank gebruik te maak. Hy wou die geld egter nie deponeer nie. Hy het die soliede brandkamers van die bank deurgekyk en besluit om die goud aan hulle toe te vertrou.
Drie en ‘n half jaar het hy opbergkoste vir sy goud betaal. Uiteindelik het hy ingesien dat die Standard Bank ‘n betroubare onderneming is en sy geld op vaste deposito geplaas.
Almal het hom Lang Prinsloo genoem, maar my pogings om sy lengte presies vas te stel het weer getoon hoe moeilik dit is om akkuraatheid te verkry van mense wat ‘n eenvoudige landelike lewe lei soos die ou Transvaalse Boere. Ek het Joachim Prinsloo gevra hoe lank sy vader was.
“O, so tussen ses en sewe voet.”
“Dis nie naby genoeg nie, Joachim. Kan jy nie ‘n beter skatting gee nie?”
Na ‘n rukkie se dink meen Joachim dat sy vader langer as ses en ‘n half voet was. Toe dink ek aan ‘n plan.
“Was hy so groot soos Lang Jan Erasmus?”
Lang Jan was baie jare die langste man in Transvaal, naamlik ses voet tien duim. Ons het hom altwee goed geken; hy was Lang Willem se kleinkind.
“Nee, hy was nie so groot soos Lang Jan nie.”
“Was hy dan so lank soos Doris Erasmus?” (‘n Broer van Jan.)
“Noudat jy van Doris praat, ja. Hy was presies so groot soos Doris, niks langer en niks korter nie.”
Dit het Lang Willem se lengte aangedui as ses voet agt duim.
Hy het ‘n taamlike klompie kinders gehad, maar party is jonk dood. Toe ek hulle 40 jaar gelede geken het, was die volgende kinders, in volgorde van ouderdom, nog in die lewe: mev. Erasmus, Willem, mev. Meyer, mev. van Dyk, Joachim, mej. Bettie Prinsloo en mev. van Niekerk (Marta).
Lang Willem is in 1898 oorlede. Voor sy dood is die plaas Kaalfontein onder sy kinders verdeel. Dit is op een van hierdie stukke dat die Premier-diamandmyn in 1902 ontdek is; 800 morg is vir £52,400 verkoop. Op ‘n ander deel van Kaalfontein is die diamantregte vir £100,000 verkoop. Na veel gesoek is geen myn op hierdie stuk gevind nie en is die Kaalfontein Diamond Company gelikwideer.
………………………….
Bron: Baanbrekers en Jagters van Suid-Afrika 1760-1890; deur Servaas le Roux; 1940.
Die wêreldberoemde sangeres Mimi Coertse was ‘n skoolvriendin van dr. Verwoerd se een dogter. Hier vertel sy bietjie van hoe sy dié groot man geken het.
____________
Min mense weet waarskynlik dat ek dr. Verwoerd goed geken het. Ek het dikwels na hom toe gehardloop as ek probleme gehad het en hy het my ook van sy kant ondersteun, selfs as ek nie daarvoor gevra het nie.
Gewoonlik, wanneer ek in die sestiger jare van Europa af gekom het, het ‘n staatsvoertuig my die volgende dag kom haal en na Libertas geneem om te gaan kuier. Een van daardie kere het ek so ‘n pragtige, driedubbele string pêrels aangehad en dit was vir Dok verskriklik mooi. Toe ek vir hom sê dat ek dit in Wenen gekoop het, en dat dit soveel of soveel gekos het, sê hy: “Nouja, dan moet jy maar volgende keer vir Betsie een saambring.” Ek het toe vir Betsie een saamgebring en hy het so ewe die geld gegee…
My kennismaking met die Verwoerds gaan al heelwat verder terug; om die waarheid te sê, na 1946 toe ek nog op skool was. Hulle dogter Anna was ‘n klasmaat van my op Helpmekaar Hoër Meisieskool in Johannesburg en dit het ‘n oor en weer kuiery afgegee.
Ek sal nooit die dag vergeet toe ek die eerste keer by hulle gaan eet het nie. Ons sit die middag om die tafel, toe tik haar pa op sy bord, almal laat hulle koppe sak, hy tik weer en toe begin hulle eet. “Nou maar wanneer bid ons?” vra ek. Hy sê toe, nee, elkeen bid vir homself. Toe sê ek: “In ons huis bid my pa altyd kliphard vir ons almal.”
Jare later kuier ek in Libertas en my ma en pa is ook genooi vir ete. Toe bid Dok hardop, waarop tannie Betsie sê: “Dit doen hy net as Mimi Coertse aan tafel is.” En dit was ook so.
By daardie eerste ontmoeting het ek gehoor hoe hy ‘n storie kan vertel dat jou hare rys. Dié storie was nogal die waarheid, hoor. Hy het vertel hoe hy in die nag van ‘n vergadering af tuisgekom het en by die hek voorgelê is deur ‘n paar gewapende jongmanne wat hom wou ontvoer. Hy het toe deur die hek gebars en ternouernood ontkom. Later is vasgestel dat dit Stormjaers van die Ossewa-Brandwag was wat nie gehou het van sy koerant-artikels teen hulle nie.
Wat hy ook vertel het, was dat hy ‘n paar dae later ‘n hoë besoeker uit Engeland, ‘n sir Somebody wat ‘n koerantredakteur was, dink ek, saam met hom in die kar huistoe gebring het vir middagete. Die hek was weer toe. Nou stop hy, hy weet nie of hy moet uitklim om oop te maak nie want die hek is nooit toe nie. Dit kan ‘n lokval wees. Hy sê hy begin sweet. Hy kan ook nie die man langs hom op hol jaag nie.
Die volgende oomblik spring twee knape agter ‘n bos uit met speelgoedgeweertjies. Dit was toe Hendrik en Christiaan wat die storie gehoor het en gedink het dit sal groot pret wees om ‘n heropvoering te hou! Dok sê hy was die eerste keer nie bang nie, maar die tweede keer het die koue sweet op hom uitgeslaan al was dit helder oordag.
My uitgesprokendheid, soos dié middag by die ete, het my al dikwels in die sop laat beland, maar nie by Dok nie. In 1966 is N.P. van Wyk Louw se stuk Die pluimsaad waai ver in Pretoria opgevoer en ek weet Dok het nie daarvan gehou nie. Ek het seker met ander oë daarna gekyk want ek het vir hom gesê ek dink dit was ‘n goeie opvoering. Hy het nie met my geargumenteer nie, net gesê: “Los dit dan nou maar.”
Daar was ‘n ander keer wat ek in die koerant uitgekryt is omdat ek te velde getrek het teen die hoesery en proesery van gehore by musiekuitvoerings. Ek is dan nou so geliefd en ek word so goed behandel en ek kry sulke goeie kritiek, dit is mos pure ondankbaarheid van my om die publiek te kritiseer. Maar die mense het regtig geen respek gehad nie.
Ek kry toe onverwags ‘n oproep van die Eerste Minister. Hy sê: “Hulle gaan met jou probeer praat oor die koerantberigte. Nou sê ek vir jou, jy sê nie ‘n woord nie. Hulle soek net nog ammunisie. Jy antwoord net nie. Dit is die beste taktiek.” Ek het daardie advies ter harte geneem en my lewe lank onthou.
Dit het een of twee keer gebeur dat ek hom sommer uit Wenen gebel het om raad te vra. Soms is ek genooi na plekke waarheen ek nie geweet het of ek moet gaan en hoe dit gereël kan word nie; Rusland byvoorbeeld.
‘n Ander geval waar Dok blitsvinnig tot my redding gekom het was in 1965 hier in Suid-Afrika. Ek was toe met die Italianer getroud. My pa se neef wat in die politiek was, het ons gaan wys hoe lyk dit in Soweto. Hy wou ons wys watter vordering gemaak word met die uitvoering van die beleid. Ek het ‘n kamera gehad, foto’s geneem en die foto’s by ‘n apteek ingehandig om ontwikkel te word.
Ons was skaars terug op my ouers se kleinhoewe tussen Pretoria en Hartbeespoortdam, toe daag die polisie daar op. Hulle kom toe vrae vra en beslag lê op die foto’s. Die apteker moes hulle seker in kennis gestel het. Ek het niks verkeerd gedoen nie; wat sal ek nou met die foto’s aanvang?
Ek bel toe sommer die Eerste Minister en sê “die geheime polisie” is hier en hulle sukkel met my. Dit was nie vyftien minute later nie, toe kom daar ‘n oproep vir een van die polisiemanne, daar word so ‘n bietjie gepraat, en weg is hulle sonder die foto’s. Dok was nie aan die slaap nie, hoor. Hy het geweet wat dit is om op te tree.
Dit laat my aan ‘n ander episode dink, maar miskien het die KWV (Kaapse Wyn Vereniging) ook ‘n rol daarin gespeel, ek weet nie.
Daar was ‘n swendelary in Wenen aan die gang met Suid-Afrikaanse rooiwyn. Van my kollegas het ‘n bottel gekoop en dit het sleg gesmaak. Iemand het ondersoek ingestel en gevind die wyn word nagemaak deur ‘n poeier met water te meng; bid jou dit aan!
Kort daarna was ek in Pretoria en ek vertel toe die storie aan tafel by die Verwoerds. Dok het nie ‘n oog geknip nie; hy sê niks. Terug in Wenen vind ek alles in rep en roer. Daar het ‘n opdrag uit Suid-Afrika gekom om al die Suid-Afrikaanse rooiwyn van die winkelrakke af te haal en die ambassadeur is woedend. Hulle gaan al die visums na en probeer vasstel wie die nuus versprei. Ek was nog nooit stom nie, maar ek kon my eie afleiding maak.
Van my ouers se kleinhoewe gepraat, dit het meer as een keer gebeur dat ek ná ‘n kuier by Libertas alleen in die aand met my Mini-motortjie moes terugry. Dan het tannie Betsie gewoonlik saam met my gery met die bestuurder en die ampsmotor agterna om haar weer terug te bring.
Daar was ook die keer toe my motor oorgekook het. Dok-hulle het my by die voordeur kom afsien, toe merk hy die plas water. Bedink nou die volgende toneel: Ek lig die enjinkap op en Dok is op sy knieë om onder die kar in te kyk. Tannie Betsie kom nader om te keer: “Maar Pappa, jy kan tog nie uitmaak wat verkeerd is nie.” En die veiligheidswag dink hy is die groot ekspert: “Nee, Doktor asseblief, laat ek sien.”
Intussen het Dok al klaar opgelet dit is die verkoeler se dop wat nie teruggeplaas is nie. “Betsie,” sê hy, “nou ry jy saam met Mimi terug na die garage waar sy vanoggend volgemaak het en kyk dat sy die regte dop terugkry.” Betsie is toe saam, ja, daar is die dop, sy klim in die ander kar wat agterna gekom het en terug is sy na Libertas.
Dok was vrygewig met my. Ek het soms konserte in Pretoria gehad om geld in te samel vir die Mimi Coertse-beurs. Ek sing verniet, die mense koop kaartjies en die opbrengs gaan om jong sangers oorsee te stuur vir studie. Dok het dan vir my ‘n blanko tjek gestuur met sy handtekening, en ‘n nota dat ek moet invul hoeveel ek dink hy behoort te gee vir die konsert.
Dit het nie heeltemal so maklik gegaan om staatsgeld uit hom te kry nie toe TRUK op ‘n stadium in die nood was met hulle operaseisoen. Dit was omstreeks 1962/1963 wat Bags Cilliers my (namens wie weet ek nie meer nie) afgevaardig het om met dr. Verwoerd te gaan praat oor addisionele fondse en ek was bra teensinnig.
Sê maar die bedrag wat hulle wou hê was R400 000, of so iets. Ek kom by die Eerste Ministerswoning en sê vir Dok ek wil eintlik vanaand bietjie besigheid kom praat. Hy neem my saam studeerkamer toe en haal eers die kussings af want nie een van ons sit graag teen kussings op ‘n bank nie.
Ek stel my versoek en dink by myself: kom nou, Dok, jy kan as jy wil. Hy begin praat, daar is damme wat gebou moet word, daar is armoede en die behoefte is groot. My moed sak. Ek voel vanaand kry ek niks. Uiteindelik sê hy: “Maar ek sal jou darem R200 000 kan gee.” TRUK het gejubel. Die saak was gered.
Dr. Verwoerd het goeie musiek waardeer en het opreg belang gestel in my loopbaan. Hy het my vertel van die operas wat hy as platsakstudent in Duitsland gesien het, onder andere die Berlynse première (nie die wêreldpremière nie) van Der Rosenkavalier van Richard Strauss.
Ek weet nie hoeveel van my konserte hy bygewoon het nie, maar een kan ek baie goed onthou. Dit was in 1960 met die Uniefees in Bloemfontein toe ek spesiaal gekom het om in Rigoletto te sing. Daarna het ek ook nog twee of drie uitvoerings in die Aula in Pretoria gegee. Hy was nog besig om te herstel ná die eerste aanslag op sy lewe by die Randse Paasskou vroeër daardie jaar.
Ek het by Bags Cilliers van die universiteit tuisgegaan. Hier bel Dok uit die bloute en vra vier kaartjies vir Vrydag, twee vir hom en tannie Betsie en twee vir die wagte wat hom moet vergesel. Bags sê dit kan nie, alles is uitverkoop, hy sal hoogstens twee plekke kan organiseer, maar vier is onmoontlik. Ek bel terug. “Kyk,” sê Dok oor die telefoon, “as hy nie vir my plek kan kry nie dan loop ek op die verhoog orals langs jou saam waar jy sing.”
Ek kom by die huis en vertel dit vir my ma. Ag siestog, voor sy haarself kan keer sê sy: “Haai my kind, hy kan dit mos nie doen nie, sê nou maar hulle skiet hom weer en dan skiet hulle jóú raak!”
Die aand ná die uitvoering was daar ‘n onthaal by prof. Rautenach en Dok was ook daar. Ek vertel toe maar as ‘n grap wat my ma op die ingewing van die oomblik krytgeraak het. Sy oë het vol trane geskiet en hy het gesê: “Dis net ‘n moeder wat so kan voel.” Ander mense het toe ná die tyd gefluister dat hulle darem nie geweet het hy kan so bewoë raak nie.
Die eerste keer wat ek hom gesien het ná die skietery was by Libertas. Toe hy by die deur inkom, het ek opgestaan en na hom toe geloop. Hy het mos so ‘n skewe manier gehad om ‘n mens te omarm. Hy sit toe sy arm om my, half aan die een kant, en nadat osn gegroet het, hou hy my vas en sê: “Dit het hier ingegaan en hier uitgekom.” Hy het gesukkel om die woorde te sê, en hy wys my toe verder: “Ek kan nog nie my twee vingers insteek nie. My mond is nog nie heeltemal reg nie, maar verder makeer ek niks.”
Ons het toe nog so ‘n bietjie gepraat oor die skietery. Sy woorde onthou ek nog soos gister: “Die Here het nog planne met my, dis dié dat ek nie dood is nie, ek het nog ‘n paar dinge om te doen.”
Ek was regtig baie na aan dr. Verwoerd. Hy was ‘n nederige man. Wanneer my ouers, Ben en Maria, by die klein tafeltjjie in die restaurant van die parlementshuis gesit het, het hy van die groot tafel waar sy kollegas bymekaar was, opgestaan en by hulle kom sit.
……………………….
Bron: Verwoerd, só onthou ons hom; saamgestel deur Wilhelm J. Verwoerd; 2001.
Die Geskiedenis van ‘n volk is die voedsel wat daardie volk laat groei. Dit is die wortel en anker vir elke geslag. ‘n Volk getrou aan sy geskiedenis bly ook getrou aan sy geloof, sy afkoms en herkoms, sy taal, kultuur en tradisies.
Soos Jopie Fourie dit in sy sterwinsuur op 20 Desember 1914 gestel het: “Die boom wat geplant is en met my bloed benat word, sal opgroei tot ‘n groot boom en sal heerlike vrugte dra”.
In 1453 word Europa lamgelê toe die bestaande handelsroete na die Ooste, Klein-Asië en Noord-Afrika deur die Turke, die vyand van die Christendom, verower is. ‘n Alternatiewe handelsroete moes gevind word.
Eerste bloed in die suidpunt van Afrika
Op 6 Januarie 1488 betree die eerste Witman die suidkus van Afrika by Visbaai. Daarna verskuif Bartholomeüs Dias na Mossebaai vir die inneem van vars water. Inboorlinge bestorm egter Dias en sy matrose en hulle word met klippe bestook. Van die Portugese seevaarders se kant word daar in selfverdediging ‘n skoot geskiet en ‘n inboorling word gedood. Só vloei die heel eerste bloed tussen Wit en Swart aan die suidpunt van Afrika, met die Swartman as die aggressor.
Sowat 164 jaar later, op 6 April 1652, stap Jan van Riebeeck aan wal in die Kaap van Goeie Hoop om ‘n handelstasie op te rig. ‘n Handelstasie wat die wêreld se geskiedenis op byna elke gebied sou beïnvloed.
Die soeke na speserye en ivoor word dus die baanbreker vir die geboorte van ‘n volk, want deur die verloop van die jare het hier ‘n volk ontstaan met sy eie taal, kultuur, geloof en lewens- en wêreld-beskouing. ‘n Volk wat gelouter is deur die eise om staande te bly teen die onderdrukking van die Britse wêreldheersers, wat ook die haat teen die Afrikanervolk aangevuur het onder die Swart bewoners van Afrika.
As ons kyk wat hierdie volk moes verduur, is dit menslik byna onmoontlik dat hulle kon oorleef. Die Afrikanervolk is dus ‘n wonderwerk van God. Ten spyte van al die aanslae om die ontstaan van hierdie volk te verhoed, het hy tog een van die wêreld se voortreflikste volke geword.
Die beproewinge van die Boere op die oosgrens, die Britse besetting in 1806, die vervolging en teregstelling van Boere deur Britse owerhede, die onteiening en herverdeling van plase, die afbrand van en moorde op plase, die verpligte Engelse onderwys en taalbeleid en gelykstelling tussen rasse was niks anders as ‘n totale aanslag nie.
Die beproewings op die Groot Trek het bewys dat die Swart massas 30 jaar na die besetting van die Kaap steeds deur die Britse owerhede en hul sendeling-handlangers in Natal aangevuur is om die Trekkers uit te moor.
Die Slag van Bloedrivier en die Gelofte van 16 Desember 1838 was ‘n keerpunt in die verloop van die geskiedenis. Hieruit het ‘n gevoel van samehorigheid ontstaan en dit is vandag nog steeds die gebeurtenis wat regdenkende nasionalistiese Afrikaners bymekaarbring.
Die volkssmart word ‘n wekroep tot vryheid
Die stigting van die twee Boererepublieke en hul onafhanklikheid vry van die Britse oorheersing was ‘n oorwinning in die Boervolk se stryd. Maar daar sou dit ongelukkig nie eindig nie. Toe kom die Eerste- en Tweede Vryheidsoorloë, die oorwinning by Majuba, die moord op 27927 weerlose vroue en kinders en die afbrand van huise en plase tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Saam met die ewige vervolgingswaansin van die Britse Imperialiste en die stryd ná 1902 vir die behoud van volk en taal, die 1914 Rebellie en die moord op Jopie Fourie was al hierdie historiese gebeure ‘n martelpad vir die Afrikanervolk.
Al hierdie gebeurtenisse het egter ook die volk se wil om te leef en steeds vry te wees laat opvlam. “Die boom wat geplant is en met my bloed benat word, sal opgroei tot ‘n groot boom en sal heerlike vrugte dra”, het Jopie Fourie gesê kort voor hy op ‘n Sondag deur Botha en Smuts se magte doodgeskiet is.
Die teregstelling van Jopie Fourie was ‘n hartseer gebeurtenis in die geskiedenis en dit het die volk aan die hart geruk. Afrikaners wat passief was, het meer betrokke geraak. Botha en Smuts het hul aansien verloor en weer is die geskiedenis van die onreg deur die volk in herinnering gebring.
Digters en skrywers het die pen opgeneem en die geskiedenis berym. Met weemoed is die volk gevul en die wil om vry te wees het herleef, soos dié gedig “Wekroep tot die volk – Jopie Fourie” deur Jan FE Cilliers dit verwoord:
Vriend en vyand en renegaat,
Luister toe! Dis n man wat praat –
Wat ek gedaan het, is gedaan
Met ope oog, soos ek voor jul staan;
sê Jopie Fourie
Ek vrae nie om genade nie,
Transvaal, my land, jou kind is jou
tot in die boeie getrou;
bo slawediens is die eer wat hy begeer.
Ek vra nie om trane of rou vir my;
Ek vra net dat jul trou sal bly
Aan God en sede, volk en taal en ideaal –
En heerlike vrug sal die boom nog dra
Van Suid-Afrika.
Dié boom hét vrugte voortgebring en sy saad is deur die volksmond versprei. Met ywer het die volk gewerk en hul kinders daarvan vertel. Nasionalisme het herleef so ook die strewe om weer hul vryheid terug te win. Op 31 Mei 1961, byna 47 veertig jaar na Jopie se teregstelling, word die vrug ingewin.
Verraad laat vryheid verlore gaan
Die vryheid waarvoor Jopie Fourie sy bors aangebied het, om die koeëls te ontvang met die vaste oortuiging dat God sy dood sal gebruik om die volk tot ontwaking op te wek en sodoende die vryheid te erwe, word 79 jaar na Fourie se teregstelling in Desember 1993 ongedaan gemaak. Toe ontbind die laaste verkose Blanke volksraad en word dit vervang met ‘n tussentydse regering waaraan die ANC deel het.
Die skandalige oorgawe word op 27 April 1994 verseël. Byna 80 jaar na Jopie Fourie se offer verloor die Afrikanervolk sy vryheid. Fourie se vryheidsboom is vergete, onversorg en verwaarloos. Daar vloei steeds Afrikanerbloed, maar dit benat nie meer die vryheidsboom nie.
Vandag, 20 later, staan daardie boom deur onkruid en dissels berank met die verval duidelik sigbaar. Sy takke is besmet met swam en parasiet en hy is stadig aan die verwelk. Die vrugte is min en sonder saad – ‘n toonbeeld van die toestand waarin ons volk vandag verkeer.
Mandela word ‘n wêreld-ikoon
Op 5 Desember 2013 sterf die groot “ikoon” of hedendaagse “messias” en gepryste “vredemaker van die nuwe Suid-Afrika, Nelson Mandela.
Die wêreld is in rou gedompel en hy word met lofsange geprys.
Ook deur sekere Afrikaners wat voorgee om ook “vry” te voel sonder hul Afrikanerskap en die skuldgevoel van apartheid. Hiervoor pryse hulle vir Mandela. Reuse standbeelde word deur die wêreld opgerig. Die wêreld vier sy lewe en daar word gesê dat hy bedank moet word dat die Afrikaners oorwin is en dat daar nooit weer apartheid (“Aparthate”), afsonderlike ontwikkeling, rasse diskriminasie en nasionalisme (alles natuurlik sondes teen die mensdom) in Suid-Afrika toegelaat of geduld sal word nie.
5 Desember 2013 word ‘n dag wat altyd onthou sal word en waaroor kinders regoor die wêreld in die toekoms in geskiedenisboeke as ‘n “hartseer dag” sal leer. Daarmee saam sal hulle leer van die “wreedheid van die Afrikaner” en die “Long walk to Freedom” van hierdie wêreldgod. Die meerderheid Afrikaner sal natuurlik sy kind in die regering se skole plaas en toelaat dat die leuen aan hom geleer word.
Die pilare wankel
Die meerderheid Afrikaners besef en erken vandag dat die voortbestaan van die Blanke – en veral die voortbestaan van die Afrikaner as volk – in die weegskaal is. Die feit is egter dat die skaal oorhel na die uitwissing van die volk. Volgens die “Stop Die Plaasmoorde”veldtog se statistiek is daar ongeveer 68 000 Blankes sedert 1994 in Suid-Afrika vermoor en omtrent ‘n miljoen het die land verlaat.
Daarteenoor is die aanwas vir die Blanke (Afrikaners ingesluit) maar 0,75 % en word daar voorspel dat in 2016 die aanwas op 0% sal wees.
Wil ons nog as ‘n volk voortbestaan? ‘n Volk word gebou op vier pilare: Sy geloof, ras, gemeenskaplike afkoms (geskiedenis) en taal. Indien een hiervan ontbreek, bestaan daar in werklikheid nie ‘n volk nie. Indien een van die pilare begin wankel en nie versterk of gestabiliseer word nie, is die ineenstorting onvermydelik.
Ons wil graag glo dat die Christen Afrikanernasionalis tog nog op die vier pilare geanker is. Die aanslag word by die dag feller en ons word vandag wysgemaak dat die Afrikaner nie raseg is nie.
Kleurlinge word deur sekere groepe as Afrikaners beskou en word daar verder gegaan dat daar self Swart gene in die Afrikaner voorkom. Volgens dié standpunt is die Afrikaner dus eintlik ‘n nie-blanke.
Om alles te kroon is die aanslag op ons taal, Afrikaans, veller as ooit tevore.
Die vraag is wat kan ons doen? Die antwoord is reeds gegee deur dr. DF Malan. “Keer terug. Terug na u volk (Geskiedenis), terug na u volk se hoogste ideale, terug na die pand wat ook aan u toevertrou is om te bewaar”.
Hierdie pand is om God te dien, om Blank te bly en die vryheidsideaal na te streef.
Verwyder dus u kind uit die leerplan van die ANC/SAKP/ Cosatu-alliansie en lei hom terug. Weg van vreemde invloede. Daardeur word die volk gelei op die pad van genesing en herstel.
Kom laat ons daardie onkruid en dissels uit Jopie Fourie se boom verwyder. Kom laat ons die verrotte tak met parasiet en swam uitkap en nuwe lote daar laat uitspruit.
Kom laat ons die boom met ons opoffering benat en weer vrugte laat voortkom. Laat ons die boom se vrugbare saad laat voortplant om weer vrugte van ware Christelike Afrikanernasionalisme te dra en daardeur sal die pad na vryheid bewandel word.
……………………………..
Bron: Uit ANB Nuusbrief nr.50, April 2014. Gaan blaai gerus bietjie deur die volle nuusbrief by hierdie skakel.
Toespraak deur dr. D.F. Malan op 16 Desember 1938 op Bloedrivier, ‘n hoogtepunt van die Voortrekkereeufees.
Die onderwerp waaroor ek tot u wil spreek is: Die Nuwe Groot Trek Suid-Afrika se noodroep en die antwoord daarop.
Wat daarmee bedoel word, weet die meeste van u wat met ons volkstoestande bekend is, al dadelik. Ek wil spreek oor die grootskaalse verhuising van ons blanke plattelandse bevolking na die stede, oor die stryd wat veral die Afrikaners, en onder hulle baie duisende wat Voortrekkerbloed in hul are het, daar moet voer om hul brood, om hul siel, om hul Afrikanerskap, en nie die minste nie, om in die aangesig van die moeilikste omstandighede Suid-Afrika ‘n witmansland te hou.
Dis uit daardie nuwe wortelstryd wat stil, haas ongemerk maar onafgebroke en meedoënloos voortgaan en wat meer as iets anders die toekoms van ons blanke Afrikanerdom besils, dat daar ‘n noodroep opstyg. Dis tot u dat dit kom. En dis dit wat ek wil laat hoor.
Daar is voorwaar geen geskikter plek en geen geskikter geleentheid om na daardie stem van u volk te luister nie. Op Bloedrivier se slagveld staan u op heilige grond. Dis hier waar die groot beslissing geval het oor Suid-Afrika se toekoms, oor die Christelike beskawing in ons land en oor die voortbestaan en die verantwoordelike magsposisie van die blanke ras.
Dis hier waar die Voortrekker se menslike hart, se leeuemoed, se onwrikbare geloof in sy God en in sy volk die duidelikste en kragtigste spreek tot die nageslag. Dis hier waar in die uur van doodsgevaar en sonder om dit self so te bedoel, u voorvaders voor die wêreld ‘n aanskoulike beeld van hulself afgeteken het wat op die mees afdoende wyse die vurige laster van die eeu wat was en die eeu wat kom, beskaam.
Maar daar is grond waarop u staan wat nog heiliger is. U staan op die skeiding van twee eeue. Agter u rus u oog op die jaar 1838 as op ‘n hoog uitstaande en alles beheersende bergop in die bloue verte. Voor u op die nog onbetrede Pad van Suid-Afrika lê daar ewe ver en dynsig-blou die jaar 2038. Agter u lê die spore van die Voortrekkers se ossewaens, diep en onuitwisbaar afgedruk oor die wyd uitliggende vlaktes en oor die grynsende, draakagtige bergreekse van ons land se geskiedenis.
Hulle het die stem van Suid-Afrika gehoor. Hulle het uit Gods hand hul taak ontvang. Hulle het hul antwoord gegee. Hulle het hul offers gebring. Daar is nog ‘n blanke ras. Daar is ‘n nuwe volk. Daar is ‘n eie taal. Daar is ‘n onsterflike vryheidsdrang. Daar is ‘n onafwysbare volksbestemming. In hierdie Eeufeesjaar 1938 oordeel hul nageslag oor hulle. En daardie oordeel oor hulle gaan voor die oog van alle geslagte nou in volksmonumente daar verewig staan.
Hul taak is afgedaan. Maar oor daardie onbekende landstreek wat wyd uitgestrek voor u lê, sal daar ook die spore getrek word van ossewaens. Dit sal wees u ossewaens, simbolies as u dit so wil noem, maar nietemin werklik. U en u kinders sal geskiedenis maak.
Sal Suid-Afrika dan nog witmansland wees? Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons met vermoeide oë sal aanstaar as ‘n ewige verwyt? Sal die Afrikanerdom dan een wees en vry? Sal u volk dan God nog ken?
Oor die Pad van Suid-Afrika sal ook u moet trek oor bergreeks en deur dorsland heen. Koers hoef u nie te soek nie. Dis daar. Sal u hom hou?
Aan lig hoef dit u nie te ontbreek nie. Die fakkel met vaste voet oor honderd jaar heen gedra, word vir u in u hand geplaas. Sal u hom brandende hou?
U voorvaders het ‘Die Stem’ nooit gesing nie omdat hul hom nie geken het nie. Maar uit die blou van onse hemel, uit die diepte van ons see en oor ons ewige gebergtes waar die kranse antwoord gee, het hulle sy geklank tog opgevang en verstaan. Hulle het geantwoord. Hulle het geoffer. In u ore weerklink daardie selfde stem. Hy is op u lippe omdat u hom liefhet en bely as u eie en enige volkslied. Maar het u hom ook gehoor? Die eeu wat kom, sal u antwoord ontvang. In sy weegskaal sal hy u offers weeg. En 2038 sal oor u oordeel.
Onder die vrae wat ek netnou gestel het, is daar twee waarmee my onderwerp meer besonderlik te doen het. Die een is: Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons sal aanstaar met vermoeide oë as ‘n ewige verwyt? En die ander, wat intiem daarmee saamhang, is: Sal Suid-Afrika nog ‘n witmansland wees?
Ek gaan hierdie vrae nie beantwoord deur my in ydele voorspelling te verdiep nie. As daar enige antwoord gegee word, dan moet dit kom van die verenigde Afrikanerdom wat die deur Voortrekkers gebaande Pad van Suid-Afrika doelbewus en standvastig sal betree, of wat sielloos en doelloos daarvan sal afdwaal. U ‘ja’ kan alleen gegee word deur die magtige daad.
My taak vandag is slegs om u te sê dat, terwyl u hier staan, daardie vrae alreeds besig is om beantwoord te word, en beantwoord te word in u naam.
Die stryd met wapens is verby. Dit was die Voortrekkers s’n. Maar die nog heftiger, dodeliker stryd as hulle s’n was, word nou beslis. Die slagveld is verskuiwe. U Bloedrivier is nie hier nie. U Bloedrivier lê in die stad.
Ek behoef u nouliks te sê dat die Afrikanerdom weer op trek is, op sy nuwe Groot, of miskien moet ek sê, sy nuwe Groter Trek. Dis nie soos honderd jaar gelede ‘n trek weg van die middelpunte van die beskawing af nie, maar ‘n trek terug – terug van die platteland na die stad, terug selfs uit ander vroeëre toevlugsoorde soos Angola en Argentinië na Suid-Afrika.
As u ooit daaraan getwyfel het, dan verkondig hierdie terugtog dit nou met luide stem dat hierdie land waar die Voortrekkers se bloed lê, u land is, en dat die volk wat hul stryd en geloof help skep het, u volk is. U het geen ander nie. Met die Afrikanerdom moet u lewe en met die Afrikanerdom moet u sterwe.
Die trek na die stede groei klaarblyklik vinnig aan en niks kan dit keer nie. Dertig jaar gelede was die getal blankes in die stede en op die platteland ongeveer gelyk. By die totstandkoming van die Unie het die verhouding ten gunste van die platteland oënskynlik selfs verbeter. Met die laaste sensus egter, te wete dié van 1936, het dit geblyk dat die blanke bevolking van die stede 66 persent was van die geheel, dit wil sê dat dit twee maal so groot was as dié van die platteland. En die pas was blykbaar nog besig om te versnel. Want terwyl gedurede die vyf jaar tevore die stedelike bevolking so vinnig toegeneem het soos nooit tevore nie, dit wil sê met vyf persent, het die totale landelike blanke bevolking vir die eerste keer werklik verminder, en wel met 12,000.
Dat hierdie geweldige volkstrek feitlik die Afrikaanssprekende bevolking alleen raak, behoef u nouliks te bewys. In al ons stede kan iedereen dit vir homself aanskou.
Maar niks kan duideliker spreek nie as hierdie feit, dat waar die Afrikaner in die stad ‘n dertig jaar gelede ‘n klein, en na dit geskyn het, ‘n verdwynende minderheid was, 41 persent van die blanke stedelike bevolking van vandag Afrikaans as huistaal gebruik. Dit sluit dorpe met minder as 2,000 blanke inwoners nie in nie. Dit beteken dat daar vandag alreeds ongeveer 540,000 Afrikaners in die stede woon, dit wil sê byna die helfte van die hele Afrikaanssprekende blanke bevolking van ons land.
As een ding vandag waar is, dan is dit dit, dat dit in die stad is waar die Afrikanerdom se stryd gewen sal word of waar die nuwe volk wat op die moordvelde van Natal sy bloeddoop ontvang het, met al sy frisse hoop en met al sy kortstondige glorie begrawe sal lê.
U vra my tereg os hierdie nuwe Groot Trek dan nie, net soos dié van 100 jaar gelede, ‘n seën is in plaas van ‘n ramp; of dit nie die verowering beteken van nuwe gebied en van nuwe mag waar die Afrikaner met al sy pioniersinstink en al sy heldemoed nog nooit tevore sy voet geplant het nie; of hier nie die grond gelê word van ‘n ekonomiese onafhanklikheid wat vir die Afrikaner nog baie meer mag beteken as die stigting van die vroeëre vrye, onafhanklike Voortrekkerstate?
My antwoord is: dit kan so wees, en mag God gee dat dit sal. Maar ook dit: as dit sal, dan sal dit alleen geskied as die Bloedrivier van vandag beslis word en gou genoeg beslis word soos die Bloedrivier van Andries Pretorius en van Sarel Cilliers.
Ek het soëwe gesê dat die stryd op die voorposte van hierdie nuwe Groter Trek van die Afrikanerdom heftiger en dodeliker is as die stryd met wapens wat u vandag gedenk. Laat die feite self verduidelik.
Eers is daar hierdie allerernstige feit dat na hierdie beperkte stedelike gebied waar die bevolking in sy massas saamdrom, dit nie slegs die Afrikaner is wat trek nie, maar ook die nie-blanke (naturel, Asiaat en Kleurling) met sy honderdduisende. Die lewensbestaan wat daar gemaak kan word, word saam met die blanke deur hulle gedeel, en as getalle alleen kan beslis, dan is die kanse van die stryd al dadelik teen die blanke. Dis oral so, maar nêrens kan u dit so aanskoulik voor u sien as in die grootste stede nie.
‘n Paar voorbeelde sal u oortuig.
Neem Kaapstad. In die 15 jaar tussen 1921 en 1936 het die blanke bevolking daar toegeneem met 56,000, maar die nie-blanke met 67,000.
Neem Port-Elizabeth. Dit het aangegroei met 27,000 blankes, maar daarteenoor 31,000 nie-blankes.
Neem Kimberley. Daar was ‘n verlies van 2,700 blankes, en ‘n aanwas van 3,000 nie-blankes.
Neem Bloemfontein met 10,000 meer blankes, maar 14,000 meer nie-blankes.
Neem Durban met 35,000 meer blankes, maar 60,000 meer nie-blankes.
En neem die Witwatersrand met sy 171,000 meer blankes, maar daarteenoor met sy 311,000 meer nie-blankes.
Neem alle stedelike gebiede saam dan vind u dat daar in daardie 15 jaar 46,000 blankes bygekom het terwyl die nie-blankes hul getalle vermeerder het met 812,000. As u dink dat deur die nuwe Groot Trek van die Afrikaner na die stede toe daardie middelpunte van ons industriële en ekonomiese lewe witter word, dan vergis u u deeglik. Hulle word swarter.
Daar is verder ook hierdie nie minder verontrustende feit dat by daardie nuwe Bloedrivier van ons volk blanke en nie-blanke mekaar ontmoet in ‘n baie nouer kontak met mekaar en in ‘n baie klemmender worstelgreep as toe 100 jaar gelede die kring van wit getente waens die laer beskerm het en die koëelgeweer en assegaai teen mekaar gekletter het.
Blank en nie-blank verdring vandag mekaar in dieselfde arbeidsmark. Van die 207,000 loontrekkers in fabrieke en produktiewe nywerhede is 81,000 blanke manne en vroue en met die ander 126,000 nie-blanke werkers staan hulle vir ‘n groot deel dag na dag skouer aan skouer. Vir ‘n groot deel ontvang hulle dieselfde beskermde lone, en sover as hulle georganiseerde vakmanne is, sit hulle dikwels ook op gelyke voet met mekaar in dieselfde vakbonde.
Maar nog meer. As in hierdie worsteling om sy plek in die son te behou, die blanke man se voorsprong in beskawing en opvoeding iets vir hom beteken, dan kom hy vinnig ook daar te staan voor ‘n gans nuwe situasie.
As die stadslewe vermeerderde onderwysgeriewe vir die reeds begaafde blanke meebring, dan is dit tog nog baie meer so vir die on- of half beskaafde nie-blanke trekker. En is dit nie ‘n feit dat waar in die eerste 25 jaar ná Unie die getal blanke kinders op skool toegeneem het met 127 persent, die getal van nie-blankes toegeneem het met 254 persent, dit wil sê net dubbeld soveel; dat in Kaapstad meer bepaald die vermeerdering van blanke skoolgaande kinders 90 persent was teenoor 160 persent nie-blankes en dat in Transvaal gedurende dieselfde tydperk die blanke vermeerdering slegs 200 persent bedra het teenoor ‘n nie-blanke vermeerdering van 614 persent? Kennis is mag. Die strydkanse verander, maar ten koste van die blanke.
Daar is ‘n derde feit wat op die uitslag van hierdie worstelstryd sy magtige invloed moet uitoefen en wat, as daar geen redding kom nie, die ondergang van Suid-Afrika as witmansland moet verseël.
Die Afrikanertrekker van vandag wat op die voorposte in die bres moet staan vir sy volk, is van almal die swakste toegerus vir die stryd. Die swaarste las rus op die swakste skouers. Dis min dat die Afrikaner wat na die stad trek, dit doen uit weelde. Dis sy nood wat hom dryf. Geestelik en verstandelik is daar niks met hom of met sy kind verkeerd nie. Wetenskaplike ondersoek het vasgestel dat selfs onder ongunstige omstandighede een derde van sy getal bokant die gemiddelde peil van die blanke bevolking staan.
Maar dit neem nie weg nie dat hy tog die beliggaming is van die armoede wat die boereplaas in die agterbuurte van die stede stort. Omdat Afrikaner-armoede nie luidrugtige armoede is nie, maar swygende armoede, het u nie geweet hoe wyd en hoe diep dit was nie. Ná die ontdekkende lig van die Carnegie-ondersoek weet u dit nou. Hoor dit weer:
17 en ‘n half persent van alle huisgesinne met skoolgaande kinders word beskryf as ‘baie arm’. As ons hierdie syfer as maatstaf neem vir die hele blanke bevolking, dan was op ‘n konserwatiewe skatting meer as 30,000 van die blanke bevolking ‘baie arm’.
Die gegewens is in 1929-1930 versamel en toe was die gevolge van die huidige depressie nog nie so sterk gevoel nie.
Kennis is mag, het ek soëwe in verband met die opkoms van die nie-blanke gesê. Armoede, dit sê ek nou weer in verband met die Afrikaner-trekker, in verband met die kind en erfgenaam van Bloedrivier se heldegeslag en in verband met die worstelstryd om in ‘n witmansland te hou wat ons het, armoede is onmag en nederlaag.
By dit alles om daar nog een groot feit wat nie vergeet mag word nie, en wat, as daar nie gou en kragtig ingegryp word nie, die geloofsoorwinning van Bloedrivier op die lange duur moet omskep in wanhoop en ondergang. Die Afrikanertrekker in die stad moet lewe, en Suid-Afrika verwag van hom dat ten spyte van sy armoede hy moet lewe as ‘n beskaafde witman.
En goddank, met al die diepste verlange van sy siel wil hy dit self ook nog. Die Arikaner in hom weier nog altyd om homself te verloën.
Maar komende van die boereplaas het hy geen ander kanse nie as om te probeer lewe as ‘n ongeskoolde of halfgeskoolde arbeider van sy handewerk. En wat vind hy rondom hom? Aan die een kant beskermde werkverskaffing en beskermde hoë lone vir nie-blankes gelykop met blankes. Maar omdat hy geen vakman is nie en dit ook nie kan word nie of as sodanig geen erkenning kan kry nie, staan hy daar voor ‘n geslote deur.
Aan die ander kant van hom weer is daar lone deur die vrye kompetisie tussen wit en gekleurd en swart so laag afgedruk, dat volgens die Kommissierapport van 1934, ‘hulle nie in staat is om daarvan fatsoenlik te lewe nie’.
Maar ook selfs daar stuit hy nog alte dikwels teen daardie ysterdeur van ‘n onsimpatieke werkgewersgemeenskap wat sy taal nie ken nie en wat sy Afrikanerskap verfoei, terwyl sy eie mede-Afrikaner, wat hom indirek kragtig sou kan help, weier om dit te doen omdat in sy veragtelike slaafsheid hy by vreemdes hom vir sy eie taal skaam.
So woed die stryd meedoënloos voort, dag na dag en jaar na jaar, steeds groeiende in omvang en dodelikheid. Die stryd word beslis, maar nie soos vir u voorvaders nie.
Waar hy ook in die bres moet staan vir sy volk, ontmoet die Afrikaner van die nuwe Groot Trek die nie-blanke by sy Bloedrivier half of selfs geheel ongewapend, sonder skans en sonder rivierskeiding, weerloos op die ope vlakte van ekonomiese gelykstelling.
Is u verwonder oor die aanvanklike afloop? Kan u iets anders verwag het as die onheilspellende bevinding van ‘n regeringskommisie hierdie jaar, dat die boonste groep van nie-blankes die onderste groep van blankes in die arbeidsmark gemaklik kan verdring?
Kan u nog stene gooi na u mede-Afrikaner as u hom vind in die agterbuurte van u groot stede, huis aan huis, en soms selfs kamer aan kamer met Kleurlinge en Asiate en stemgeregtigde naturelle, en as u sy kind lustig-onskuldig op straat sien speel in ‘n bonte mengeling van alle kleure?
En as u lees in die wetenskaplike Carnegie-rapport dat die skeidsmuur langsaam afgebreek word, dat maatskaplike vermenging gemaklik lei tot geslagsgemeenskap en dat dit weer die verdwyning veroorsaak van die suiwer blanke kleur, moet u dan as Afrikaner God nie dank nie dat daarby nog dit kon gevoeg word dat “so iets nog ‘n uitsondering is selfs by veragterde blankes en veral by dié van die Afrikaanssprekende seksie?”
So is dit nog by die Trekker wat die godsdienssin en die lewesuitkyk van die boereplaas met hom meegebring het.
Maar as die geslag wat in die nuwe omstandighede gebore word en opgroei, anders word, watter reg het u dan om die vinger van verwyt na hulle uit te steek? Dit was u volk. Die wanhopige stryd wat hulle vir ‘n witmansland moes voer, was dit ook vir u en u kinders, en u het dit geweet. Hul geroep was tot u. Dit was ‘n noodroep soos dié wat ten hemel opgestyg het van Bloukrans en van Hlomo Amaboeta. En u het nie gehoor nie.
Die noodroep is daar. Dit wag op u antwoord. Daardie antwoord mag nie langer bestaan in konferensies of kommissies of koerantartikels of platformtoesprake of selfs in fondsinsamelings alleen nie.
Die tyd van woorde is verby. Die tyd is daar vir grondige, doeltreffende en desnoods drastiese maatreëls. Dis hier nie die plek om daarop in te gaan nie. Ek wil alleen die mening uitspreek dat die innerlike ooreenstemming daaromtrent by ons volk werklik baie groter is as wat openlik erken word; en dat daardie eenheid van oortuiging hom nie laat geld nie, alleen omdat die Afrikaner sy onmiskenbare volksliefde nog altyd laat dwarsboom deur allerlei oorwegings van minder belang.
Sal daar dan nog ‘n armblankevraagstuk wees wat hierdie ryk land van ons met vermoeide oë sal aanstaar as ewige verwyt? Sal Suid-Afrika dan nog ‘n witmansland wees? Dis die vraag wat gestel word, veral aan u wat vandag op hierdie heilige grond staan op die skeiding van twee eeue.
Hierdie Eeufeesjaar, hierdie wonderjaar van ons geskiedenis wat na sy einde haas, sal dit wees die frisse bergstroom wat in die sand verdwyn of die klank wat op die dorre wind wegsterf? Of sal dit wees soos dit blykbaar bedoel is om te wees – die Afrikaner se God-gegewe geleentheid?
U het vergeet, maar die herinnering word weer in u wakker. In die glans van u beskawing en in die stofwolk wat die gejaag na goud laat opstyg het oor u land, is die hemel daarbo vir u dof geword. By die gekreun van die ossewa sien u nou weer helderder die sterre wat u voorvaders laat koers hou het deur Suid-Afrika se donkerste nag. Hul ster van vryheid blink helder ook op u pad.
Maar u weet ook nou dat daardie vryheid vir hulle meer beteken het as maar net die vryheid om hulself te regeer en om hul eie nasieskap ten volle uit te lewe.
Hul vryheid was ook, en veral, die vryheid om hulself as blanke ras te beskerm. Soos u dit nooit anders kon besef het nie, besef u vandag dat hulle koers u koers is, dat hulle pad u pad is, en dat hulle taak om Suid-Afrika witmansland te maak, in tiendubbele mate ook u taak is.
In sware stryd om die bestaan het u afgeleer om op te sien. U het u laat wysmaak dat om u volk te laat lewe, dit genoeg is om te sorg vir sy ‘botter en brood’. U het u idealisme begrawe. U het skuins gekyk na wat dit u belief het om ‘sentiment’ te noem, en die vreemdeling wat u eie nasieskap verfoei vir sy eie voordeel, het u daarin aangemoedig. U het nie daaraan gedink dat ‘n volk, net so min as ‘n individuele mens, by brood alleen kan lewe nie.
U het vergeet dat dit ideale alleen is wat tot selfopofferende dade kan aanspoor: dat sentiment die sement is, en dat die uitsterf daarvan die sekerste weg is tot volksontbinding en dood.
Dis hierdie Eeufeesjaar wat die volk wakker roep uit sy doodslaap. Dis Danskraal en Bloedrivier wat dit weer oor Suid-Afrika se vlaktes uitbasuin dat om te kan oorwin, jy bowe alles nodig het om op te kyk, en dat met die wederopstanding van die Afrikanerdom se ou idealisme daar ook uit die graf moet verrys nuwe hoop, nuwe vaderlandsliefde, nuwe wilskrag en nuwe eenheid.
Daardie nuwe eenheid wil u hê, en Goddank dat u nog wil. Maar het u uself al ooit ernstig afgevra: vir wat? Wil u dit hê vir u volk of vir u eie groter gerief?
Is wat u beoog, ‘n daad van gemeenskaplike selfopoffering om u vaderland te dien en om u kinders se toekoms veilig te maak, of is dit alleen maar ‘n ander openbaring van daardie selfsug wat nie wil offer wat Suid-Afrika vra nie en wat daarom van stryd in enige vorm en vir enige saak wil wegvlug?
Wil u eenheid hê alleen maar net om met hande in mekaar geslaan doelloos voort te slenter, of begeer u dit om doelbewus en vasberade op die Pad van Suid-Afrika die groot en dringende vraagstukke van u volk op te los?
Eenheid sonder doel is waardeloos en kan soos ‘n waterpoel homself omskep in ‘n verpestende stilstand. Doelbewustheid skep lewe en vooruitgang en daarmee ook vrugbare en blywende eenheid.
Daar is ‘n Krag wat sterk genoeg is om ons op daardie Pad van Suid-Afrika te voer tot ons bestemming. Dis die Krag Daarbo wat nasies skep en hul lot bepaal. Dis ook die Krag wat daartoe gegee is en wat sluimer in die hart van elke Afrikaner.
Dis die Krag wat kan uitgaan, en wat bedoel was om uit te gaan , van diegene wat die vermoeide trekkerstryder in die stad se eie vlees en bloed is, en wat bykans 60 persent uitmaak van Suid-Afrika se blanke bevolking. Verenig daardie krag doelbewus in ‘n magtige reddingsdaad, dan is die Afrikanerdom se toekoms verseker en dan is die blanke beskawing gered.
In hierdie Eeufeesjaar het die Afrikanerdom homself weer ontdek. Opgestaan uit die stof van vernedering en eie veragting, eis hy nou volle erkenning vir homself vir sy edele voorgeslag en vir sy nageslag. U eis dit deur die nuwe wekroep van u ossewaens en monumente. U eis dit deur vasberade ‘n end te maak aan iedere miskenning van u regte. As teken van u nuwe nasietrots en selfvertroue heg u die name van u groot Voortrekkerleiers aan u strate en eis u ‘Die Stem van Suid-Afrika’ as u eie erkende Volkslied.
Het u vaderlandsliefde en innerlike krag genoeg om in hierdie Eeufeesjaar, om by hierdie Godgegewe geleentheid daarby ook nog te eis wat oneindig groter en lewensbelangriker is as dit alles tesame, naamlik die veilig gemaakte voortbestaan van u eie blanke ras?
Andries Pretorius was groot as krygsman en as staatsman. Maar groter nog was hy omdat, toe die noodroep tot hom kom van die worstelende bloedende blanke Afrikanerdom, hy onmiddelik huis en haard en eie veiligheid verlaat het om in die bres vir sy volk te gaan staan.
U roem Andries Pretorius. Sy naam is op almal se lippe. Daar is ‘n noodroep vandag van daardie selfde Afrikanerdom, meer gesmoor, maar ernstiger, langduriger, smekender, miskien wanhopiger as wat daar vir hom opgestyg het uit die moordvelde van Natal. Dit kom na u.
Ek vra hier vandag aan u en aan elke Afrikaner: Roem Andries Pretorius met u woord. Maar roem hom nog die hoogste van al deur die daad, en volg sy voorbeeld na.
Ek dank u.
Bron:
Glo in u Volk, D.F. Malan as redenaar 1908-1954; Samestelling, inleiding en aantekeninge deur S.W. Pienaar, bygestaan deur J.J.J. Scholtz; 1964.
“Dit was twee dae voordat Suid-Afrika se vyfde premier aangewys sou word. Die hele land het gegis oor die drama wat hom in die komende week sou ontplooi. Agter die skerms was daar drukke beraadslagings oor wie dr. D. F. Malan sou opvolg. Om gereed te wees vir gebeurlikhede wou ek ‘n paar foto’s van Hans Strijdom en sy gesin maak. Deur bemiddeling van ‘n kabinetsminister het ons ‘n afspraak gereël, want Strijdom, wat pas van Europa af teruggekeer het, wou geen koerantman te woord staan nie.
Eindelik was die Strijdom-gesin gereed. Die fotograaf het oorgehaal, maar die kamera moedeloos laat sak. “Almal lyk so vreeslik ernstig,” het hy gekla.
“Glimlag ‘n bietjie, Hans,” het mev. San Strijdom haar eggenoot aangespreek. “Jy lyk darem te ernstig.”
Suid-Afrika se aangewese Premier het die oorslaanbaadjie van sy donker pak reggetrek en sy das nog ‘n keer verskuif. “Maar, vrou, jy weet tog dat ek ‘n ernstige man is,” het hy hom verweer. Dit is half skertsend gesê, want ‘n breë glimlag het sy gesig geplooi.
Maar onbewus het Hans Strijdom daardie dag self sy eie lewensbeskouing opgesom. Wat hy doen, doen hy met ‘n erns en toewyding wat min van sy kollegas by hom vermoed het toe hy byna dertig jaar gelede uit die agterbanke van die Volksraad opgestaan het om sy nooienstoespraak te lewer.
Só het sy politieke vriende en teenstanders Johannes Gerhardus Strijdom oor baie jare leer ken. Sy doelgerigtheid het hom voorbestem vir wat hy vandag is, en wat hy bereik het, het hy verower deur ernstige arbeid.” (1)
Sy opgroei
“…(Hans) was maar ‘n kwajong en het baie slae van sy vader en moeder gekry, dikwels omdat hy so eiesinnig was en dinge volgens sy eie manier wou doen… Dikwels het sy moeder hom gemaan: “Hans, trek aan jou skoene; die dorings sal jou steek.” Sy enigste reaksie was dan: “Bring die dorings en laat hulle my eers steek!” (1)
Hy het op Willowmore skoolgegaan, en was ‘n skrander leerling. Vir hoërskool opleiding het sy vader die jonge Hans na die geskiedkundige skool op Franschhoek gestuur. Op dié skool het so ‘n sterk Vaderlandsgees geheers dat “…gedurende die paar jaar dat Strijdom daar was, klagte (was) van die Onderwysdepartement oor die ‘dislojaliteit’ in die skool.” (1)
“Op Stellenbosch (1910-1912) het hy dadelik ingeskakel by dié deel van die studentesamelewing wat daarna gestreef het om die Afrikaner tot sy reg te laat kom. Hoewel hy nooit een van die leiers was nie, het hy aktief deelgeneem aan debatsverenigings en ander kultuursake. As debateerder was hy moeilik te klop. Hy het baie met sy studentemaats geargumenteer. Hy was ‘n pligsgetroue student, maar het nie nodig gehad om baie hard te werk nie. Tog het hy die eksamens met groot sukses afgelê. Hy was 18 jaar oud toe hy die graad B.A. behaal het.
Op die Rugbyveld was hy ‘n doring. Hy het langs sy vriend, Stephen le Roux senter gespeel. Daar het hy “…dieselfde toegewydheid en bestendigheid geopenbaar as wat sy openbare loopbaan in later jare gekenmerk het.” Tennis het hy ook graag gespeel en het altyd ‘n lewendige belangstelling in dié sportsoort gehad.
Na hy sy graad behaal het, het hy met volstruise in die distrik Willowmore gaan boer. Maar hy was skaars aan die gang toe die volstruismark in duie stort. Gelukkig kon hy op sy geleerdheid steun sodat hy in 1914 na Pretoria verhuis om staatsprokureur te word.
Die Eerste Wêreld Oorlog
Augustus 1914 word Suid-Afrika deur die Britse regering versoek om ‘n sekere deel van Suid-Wes-Afrika te gaan inneem. Hierdie tyd kan as die enigste periode beskou word waar Hans deur andersdenkendes verplig was om in stryd met sy gevestigde opvattings te handel. As 21-jarige was Hans Strijdom nog onderhewig aan die verpligte militêre diens van die Verdedigingsmag. (2)
Hy het egter nooit teen die Rebelle opgetree nie, en het botweg geweier om aan die militêre oefeninge vir die staatsamptenare deel te neem.
Na die Rebellie bekamp is deur die regering, word Hans opgeroep vir diens in die 6e Mediese Brigade Veldambulans. Daar was hy betrokke “…van 13 November 1914 af tot 26 Februarie 1915 en was onder die bevel van Engelse offisiere wat die lewe vir hom so ondraaglik gemaak het vanweë sy openlike teenkanting teen die Regering se oorlogsbeleid, dat hy aansoek gedoen het om oorgeplaas te word na een van die burgerkommando’s wat onder die leiding van Afrikaneroffisiere gestaan het.” (2)
So is hy op 27 Ferbruarie 1915 ingedeel by die Helgard-Verkenningskorps, deel van die 3e Berede Brigade (regtervleuel), onder die bevel van kaptein Helgard de Jager. Op 15 April is hy van gewone manskap tot korporaal bevorder, en op 9 Augustus 1915 het sy dienstydperk tot ‘n einde gekom.
Nylstroom toe
Hy het baie belanggestel in die toneel-bedryf, en op so ‘n geselligheid het Hans vir Margaretha van Hulstein, ‘n Londonse toneelkunstenaar wat onder die naam Marda Vanne opgetree het, ontmoet. Die twee was gou dolverlief en verloof kort daarna. Sy was die dogter van sir Willem van Hulstein, ‘n bekende mynbaas van die Goudstad en Engelse edelman.
Toe die getroude paartjie in Mei 1918 na Nylstroom verhuis, het daar egter krakies in hul huwelik verskyn. Margaretha kon haar nie by die platteland aanpas nie, en die twee is sonder enige kwade gevoelens geskei. Geen kinders is uit die huwelik gebore nie. (3)
In 1918 is Hans as advokaat tot die Kaapse Balie toegelaat, maar hy het nooit as advokaat gepraktiseer nie. Hy het egter aansoek gedoen, in Afrikaans, by die Hooggeregshof in Pretoria om as prokureur toegelaat te word. Dit is goedgekeur.
Hy was waarskynlik ook die eerste prokureur wat ‘n huwelikskontrak in Afrikaans opgestel het. Toe hy die kontrak by die Akteskantoor indien, het die Registrateur geweier om dit te registreer. Eers na ‘n bevelskrif van die Hooggeregshof is sy aansoek toegestaan.
As nuweling op Nylstroom het hy aanvanklik maar gesukkel om sy praktyk aan die gang te kry, maar weldra het sake verbeter en het hy ‘n bloeiende praktyk opgebou.
Sy belangstelling in die boerdery was nog altyd sterk. Hy het die plaas Elsjeskraal op die Springbokvlakte gekoop en naweke geboer. Hier was hy altyd op sy gelukkigste. Later het hy ook op die plaas Sandvlakte naby Warmbad, saam met sy broer Raymond geboer. Daar het hulle veral met Friesbeeste geteel en op groot skaal gesaai.
Van 1923 tot 1929 was hy voorsitter van die Waterbergse Landbougenootskap. Maar nadat hy tot Volksraadslid vir Waterberg verkies is, hy nie meer kans gesien om sy aandag aan die boerdery te wy nie en het hy uitgetree. (3)
In die Volksraad
“Toe genl. Hertzog die destydse Volksraadslid vir Waterberg, Piet le Roux van Niekerk, na die Senaat bevorder, moes die kiesers van Waterberg in 1929 vir hulle ‘n nuwe kandidaat soek. Hul keuse het eenparig op Hans Strijdom geval, maar hy het nie lus gehad om Parlement toe te gaan nie. Hy moes uiteindelik omgepraat word. Die feit dat Stephen le Roux (sy vriend) reeds ‘n paar jaar vantevore Volksraad toe is, het sy besluit vergemaklik.” (3)
Toe hy egter besluit het om hom verkiesbaar te stel, het hy sy volle gewig by die saak ingewerp. In die verkiesingstryd het hy die oorwinning van sy voorganger bestendig deur 1156 stemme op hom te verenig teenoor 573 stemme vir sy teenstander, die kandidaat van die SAP.
As jong agterbanker in die Parlement, het Hans Strijdom aandag getrek deur die vuur en skerpheid van sy toesprake. Sy eerste toespraak het hy op 29 Julie 1929 in die Volksraad gehou. Hy het gepraat oor waterbewaring en besproeiing, ‘n saak wat hom sy lewe lank na aan die hart was. Hy het gepleit dat die regering “…’n duidelike besproeiingsbeleid vir die hele Suid-Afrika (moet) formuleer” en dat daar met die oog op waterbewaring, sonder versuim ‘n besproeiingsopname van die land gemaak word.
Dat dr. Malan in 1948 die portefeulje Lande en Besproeiing (nou Waterwese) aan adv. Strijdom toegewys het, is dus nie toevallig nie. Baie van die dinge wat hy as agterbanker bepleit het daardie jare, het hy as Besproeiingsminister ten uitvoer gebring. Dwarsdeur die jare was hy ‘n groot kampvegter vir die regte van die boere.
“Wat die politiek betref, het Strijdom tot die sogenaamde republikeinse vleuel van genl. Hertzog se Nasionale Party behoort. Hierdie vleuel, bestaande uit die jonger garde onder leiding van dr. N. J. Van der Merwe, is reeds vóór Strijdom se toetrede tot die Volksraad deur genl. Hertzog oor die kole gehaal oor hulle uitgesprokenheid.”(3)
Die mislukking van sy eerste huwelik “…was vir Strijdom ‘n hewige skok, maar die reaksie het hom reguit na sy bestemde loopbaan gestuur. Dit het hom met groter toewyding aan die saak van die Nasionale Party laat ywer.” (3)
Kort voordat hy tot Volksraadslid verkies is, het hy en die predikantsdogter San de Klerk mekaar ontmoet. Hulle is aan mekaar voorgestel net nadat hy skeidsregter by ‘n rugbywedstryd was. Toe Hans na die eerste Sitting in die Kaap terugkom op Nylstroom, het hy onthou van die bruinoog-nooi en haar gaan opsoek. Hy was heelwat ouer as almal in haar vriendekring, maar hy het hom nie daaraan gesteur nie. Twee jaar later, in 1931, is hulle getroud.
Hans Strijdom het eindelik ‘n “…hawe gevind waar die branders altyd kalm was en die persoon van alle persone gevind wat hom sy hele loopbaan in die huis en op die verhoog sou bystaan.” (4) Dinge het dadelik by die huis goed gegaan, maar dit het nie so goed in die politiek verloop nie.
Suid-Afrika is van die goudstandaard afgedwing, groot droogte het in die Noord-Transvaal geheers, en die eerste klankies van ‘n koalisie met die Sappe, waarin adv. Strijdom so ‘n renons gehad het, het geklink. Hans Strijdom se lang en moeisame verblyf in die politieke woestyn het begin.
Nat en Sap smelt saam
Op die Nasionale Party se kongres, 9 Augustus 1934 te Pretoria, was dit duidelik dat die oorgrote meerderheid ten gunste van die koalisie is. Hy en ‘n klein groepie Nasionaliste, onder aanvoering van mev. E.G. Jansen, hyself en L.J. du Plessis, het geen twyfel gehad oor hul standpunt i.v.m. ‘n koalisie tussen die SAP en die Nasionale Party, nie.
Hans Strijdom het sy kans afgewag om ook sy bydrae te lewer: “’Ek was van die begin af gekant teen Samesmelting om dieselfde redes as wat genl. Hertzog die vorige jaar teen koalisie was,’ het hy gesê. Verder het hy nie gekom nie. Die voorsitter het ontdek dat Strijdom selfs nie die afgevaardigde van Waterberg is nie, maar slegs die secundus. Die afgevaardigde, mnr. M. Bakker, was in daardie stadium self in die saal en die voorsitter het Strijdom se reg betwis om te praat terwyl die afgevaardigde aanwesig was. Sy beslissing het ‘n opstootjie laat ontstaan, maar Strijdom is nie toegelaat om verder te praat nie.”
Nadat die saak bepraat is, is besluit om te stem oor die vraag of die twee partye moet saamsmelt. Die uitslag was verpletterend vir die minderheid: 281 stemme teenoor 38.
Die 38 het hulle uit die kongres onttrek en in die klubsaal van die Polleys Hotel hul eie verrigtinge voortgesit. Hulle het besluit om die Nasionale Party voort te sit, ‘n nuwe hoofbestuur van sewe gekies. Hans Strijdom was een van die sewe, en as die party se enigste Volksraadslid in Transvaal, is hy ook aangewys as lid van die Federale Raad.
“…Die besluit wat Hans Strijdom en sy kollegas daardie dag geneem het, het moed vereis. Die stroom waarteen hulle moes swem, was sterk. Hoè sterk, het hulle eers later besef toe daar begin is om die Nasionale Party van onder af op te bou.
Nadat die formaliteite afgehandel is, het sen. Stoffberg gevra of hy iets kon sê. ‘Na wat vandag gebeur het, weet ons dat Hans Strijdom nie soos ander leiers bolmakisie sal slaan nie,’ het hy gesê. Die ander het luid toegejuig.”( 5)
(Word vervolg)
………
Saamgestel deur R. Vorster
………
Bronne:
Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 9-12.
J.G. Strijdom, Sy politieke loopbaan van 1929 tot 1948; J. L. Basson; 1980; bl. 12-15.
Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 14-16.
Ons eerste ses Premiers, ‘n persoonlike terugblik; Piet Meiring; 1972; bl.100-105
Hans Strijdom, Lewensloop en Beleid van Suid-Afrika se Vyfde Premier; Gert Coetsee; 1958; bl. 22.
Mens hoor so baie “As ons volk tog net wil saamstaan.” En met ‘n nog dieper sug: “Maar ag, daar is nie ‘n leier is Suid-Afrika nie…”!
Ons beleef in hierdie moeilike tyd ‘n ‘droogte’ wat betref ‘n ware Volksleier. En met al die verwarring wat opsetlik in ons geledere gesaai is die laaste 30 jaar, moet ons dalk net weer bietjie gaan kyk waaruit ‘n ware volksleier se karakter saamgestel is.
‘n Gesegde wat ook baie aangehaal word in die vraag oor waar die leiers van ons tyd is, is: “Moeilike tye veroorsaak sterk mans; sterk mans veroorsaak voorspoedige tye; voorspoedige tye veroorsaak swak mans; en swak mans veroorsaak moeilik tye.”
Maar soos Dr. Ferdinand Postma in sy boek ‘Paul Kruger, Christen-Volksman en -Staatsman’, tereg uitwys: “Groot manne (leiers) is geskenke wat die Here aan ‘n volk gee… Wie dus hierdie opvatting huldig, sal hom nooit kan vereenselwig met die gedagte wat so dikwels uitgespreek word dat groot manne maar produkte van hulle tyd is nie. Dit is ‘n onmoontlike opvatting. Mense wat maar net produkte van hulle tyd is, kan nooit leiers wees nie; produkmense word gelei, maar kan nie leiding gee nie…”
Maar wat is ‘n ware volksleier?
Kom ons begin eerder deur te besin oor wat ‘n ware Volksleier nie is nie, en daaruit sal dan ook vanself vloei wat ‘n ware Volksleier werklik is.
1. ‘n Volksleier verskyn nie “blitsvinnig en onverwags” op die toneel nie.
In die Geloftefees toespraak wat in Rapport van 17 Desember 1995 gepubliseer is verklaar mnr. Izak De Villiers onder meer: “…in veelbewoë tye van die Afrikanervolk”, lui dit, “het leiers op alle gebiede meermale blitsvinnig en onverwags op die toneel verskyn… Wie kan sê dit kan nie weer kan gebeur nie?” Hy vra: “Waar is die Vader Kestell, die genl Hertzog en die Paul Kruger?”
Die opvallendste van dié gedagtegang is dat hierdie leiersfigure juis nie “blitsvinnig en onverwags” op die toneel verskyn het nie. Hulle het almal tot leierskap uitgestyg deur langdurige betrokkenheid by die stryd wat aan hulle volk opgedwing was. Hulle hoedanighede is in en deur die stryd beproef. En langs dié weg is hulle leierskap geleidelik bevestig.
Hierdie proses van leiersvorming is herkenbaar by elkeen van die egte Afrikanerleiers. Naas dié hierbo genoem, is daar dr. DF Malan, adv. JG Strijdom, dr. HF Verwoerd: manne wat jarelank op die voorpunt en in die brandpunt van die stryd hulle staal getoon het. En voor hulle, pres. MT Steyn, genl. Christiaan de Wet, genl. Koos de la Rey, wat hulle as politieke en militêre leiers oor die loop van jare betoon het. En verder terug: Piet Retief, Andries Pretorius, Andries Hendrik Potgieter en Gerrit Maritz.
Nie een van hulle het “blitsvinnig en onverwags” op die toneel verskyn nie. Hulle leierskap het gerus op die moed, die insig, die bedrewenheid, die toewyding, die volharding wat hulle aan die dag gelê het.
2. ‘n Ware volksleier soek nie eie eer nie.
Vry vertaal uit Nederlands-Afrikaans: “Daar was nog ‘n ander soort mens wat genl. Christiaan de Wet verafsku het… dit was dié manne wat van een plek na die ander ry en voorgee dat hulle vir land en volk veg, maar intussen nooit tydens die gevegte te siene was nie. Mens kon hulle altyd herken aan die hordes veelkleurige eretoekennings aan hul baadjies vasgespeld, wat deur onwetende meisies aan hulle geskenk is vir hul sogenaamde dapperhede.Die ware helde van die oorlog het hulle nie met sulke uiterlikhede opgehou nie. Ek het menigmaal gesien hoe genl. De Wet so ‘n eretoekenning, wat hy by ‘n bewonderaar ontvang het, later aan ‘n ander bewonderaar gee.”
Vir ‘n ware leier gaan dit om die saak. ‘n Ware volksleier veg voor; nie omdat hy fisies groot en sterk is nie, maar omdat hy so sterk voel oor die saak dat hy, selfs al is hy alleen oor, nog sal veg. Dat hy sy lewe sal gee, as dit daarop aankom. Sulke vasberadenheid spoor selfs die bangbroeke onder die volk aan tot heldhaftigheid.
3. ‘n Ware volksleier saai nie stories rond oor ander leiers nie.
As hy en die ander leier vir dieselfde saak stry, en op dieselfde beginsels staan, stry hulle saam. Sy aan sy, daar is nie ‘n getoutrekkery oor wie die leier is nie: elkeen het sy sterk en swak punte.
As hulle nie vir dieselfde saak stry nie, raak hy nogtans nie persoonlik en kraak die ander leier af nie. Want dit gaan nie vir hom oor die persoon nie, maar oor die saak.
Hy lug op Christelike wyse, die redes waarom hy voel dat die rigting wat hy inslaan, die regte rigting is. En hy vertrou dat die wat die waarheid moet hoor, deur die Here se genade, sal hoor en hom sal volg.
4. ‘n Ware volksleier is ‘n standvastige Godsman.
Dit beteken nie dat hy vinnig Bybelversies kan aanhaal nie of met die Bybel onder die arm rondloop nie; die belangrikste is hy moet so lewe dat almal kan sien hy is ‘n kind van God.
‘n Ware leier kry nie ‘n grootkop oor sy volgelinge se getal groei, of oor hy sukses behaal nie. Dit maak sy hart in nederigheid bly; hy weet dat dit nie maar net hy is wat so oulik en slim is om soveel volgelinge te kry nie. Hy dank die Here dat Hy soveel mense die waarheid laat hoor. Hy bid dat die Here hom, as leier, die krag sal skenk om die regte besluite te maak en dat Hy hom sal sterk maak om te kan staande bly teen die aanslag van die vyand.
‘n Ware leier se krag lê daarin dat hy die Onsienlike sien. In die ewigheidslig van Bo, kan hy die regte en juiste waarde van dinge bepaal.
5. ‘n Ware volksleier ken sy feite.
Hy ken sy geskiedenis, sy belydenis, sy volk, sy vyand. Hy weet waar hy vandaan kom, en daarom weet hy waar hy wil heen.
Op die pad na vryheid neem hy twee dinge saam:
In sy hand hou hy die Bybel, sy kompas;
In sy sak dra hy die geskiedenis, sy kaart.
Sy roete, lank vantevore reeds deur God bepaal, is vas; sy tred, seker.
Ek sluit af met die volgende:
Moenie rondsit en wag vir ‘n leier om te verskyn nie. Hou op rondkyk na wat ander mense doen of nie doen nie; werk aan jouself, wees jy die leier. Soos Johannes Trojan (Duitse digter) gesê het:
“Een moet vooruitom te wys daar is nog ‘n stem,
wat as ander skugter swyg, vreesloos die waarheid bring.
Een moet vooruit in die noodwanneer mense vra:
waar is die manwat die moed het om voor te loop?
Wees jy die een! Stap voor!”
Deur R. Vorster
……..
Die Afrikaner Nasionalistiese Beweging volg steeds die beginsels wat dr Malan ons geleer het. Om daarop voort bou wil ons u oproepe om ook betrokke te raak by die stryd en by jou mede-Afrikanernasionaliste in die ANB aan te sluit. Om meer oor ons te wete te kom lees ons Grondslag en doelstellings. Om aansoek te doen om te sluit vind die vorm hier . Indien jy meer wil weet kontak ons gerus.
Soos enige organisasie wat sy doel uitvoer vir die liefde van die saak is ons afhanklik van die bydraes en donasies om die uitvoering van ons doelstellings te befonds en om die nuusbrief uit te gee. Elkeen wat ons sy hart voel dat hy die doelstellings van die ANB ondersteun kan ‘n bydrae maak per bank inbetaling. Vind hier ‘n skakel vir ons Bankbesonderhede .
